TOPRAĞIN OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER

TOPRAK: Toprak taşların parçalanması ve ayrışmasıyla meydana gelen, içerisinde çeşitli canlı kalıntıları, hava ve su bulunan, içerdiği organik madde ve minerallerle bitkilere besin kaynağı olan gevşek yer örtüsüdür HUMUS:Organik kalıntılar ve özellikle bunları çürümesiyle meydana gelen, mikroorganizmalar açısından zengin olan, organik maddedir


TAŞLARIN PARÇALANMASIKAYAÇ(KAYA, TAŞ): Bir veya birden fazla mineralin birleşmesiyle oluşan maddelere kayaç (kaya, taş) adı verilir Yerkürenin temel malzemesini taşlar meydana getirir
1Kimyasal Çözülme:
Özellikle sıcak ve nemli iklim bölgelerinde meydana gelir Genel olarak taşların su tarafından eritilmesidir Bunun sonucunda taşların kimyasal bileşimlerinde değişme meydana gelir Kimyasal çözülmede temel etkenler, nem miktarı ve sıcaklıktır Yağış miktarı ve sıcaklığın artması kimyasal çözülmeyi arttırır Bu nedenlerle en fazla ekvatoral, muson ve okyanusal iklim alanlarında meydana gelir Kolay çözünen kalker, jips, dolomit ve kaya tuzu gibi karstik taşların fazla olduğu alanlarda kimyasal çözünme daha fazla ve hızlı gerçekleşir
2Fiziksel (Mekanik ) Çözülme:
Taşların kimyasal yapılarında herhangi bir değişme meydana gelmeden, bağlarının zayıflaması parçalara ayrılarak ufalanmasıdır En önemli etken, sıcaklık farklarıdırSıcaklık farkının artması mekanik çözülmeyi arttırır Özellikle, çöl ikliminin egemen olduğu alanlarda ve sıcaklık farkının fazla olduğu karasal iklim bölgelerinde etkili olmaktadır Donma ve çözülme, buz, tuz ve kök çatlaması, ısınma ve kuruma, taşların büzüşüp genleşmesi mekanik çözülmeyi oluşturan başlıca faktörlerdir
3Biyolojik Çözülme:
Canlı organizmaların salgıladıkları salgılar, organik asitler ve bitki köklerinin taş aralarındaki çatlaklara girerek büyümeleri ve sonuçta taşı parçalamaları ile meydana gelir Özellikle bitki örtüsünün, ormanların zengin olduğu sıcak ve nemli sahalarda etkili olur

TOPRAK OLUŞUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1İklim: Sıcaklık ve yağış toprak oluşumunu etkiler Sıcaklık taşların ufalanma ve humus oluşum sürecini belirler Nem, toprak yıkanmasını ve kimyasal çözülme sürecini etkiler Topraktaki tuz ve kireç miktarını etkiler
2Bitki örtüsü: Kökleri ve organik asitler sayesinde ayrışma sürecini hızlandırır, toprakta organik madde oluşumunu sağlar, humus bakımından zenginleşme imkânı verir, toprakların zemine tutunmasını sağlayarak erozyona uğramasını engeller
3Yer şekilleri: Eğim, yükselti ve bakı toprak oluşumunu etkiler Eğimli arazilerde toprak oluşumu daha yavaştır Yamaçlarda topraklar erozyon gibi sebeplerden dolayı daha incedir Yükselti iklim elemanlarının özelliklerini belirleyerek toprak oluşumunda etkili olur Bakı, güneşlenme süresini ve sıcaklığı etkileyerek toprağın nemliliğini ve dolayısıyla oluşumunu etkiler
4Taşların özelliği(Ana kaya): Toprağı meydana getiren ana kaya, parçalanma sürecini, toprağın rengini, organik bakımdan zenginliğini ve su geçirimlilik oranını etkilerBaşkalaşım taşlardan oluşan topraklar daha su geçirimliliği fazla olan kumlu toprakları oluşturur Kil ve kireç oranı yüksek olan ana kayalar, koyu renkli geçirimli toprakları meydana getirir
5Zaman: Toprak çok uzun sürelerde oluşumunu tamamlamaktadır Tam bir toprak oluşumu binlerce yılda gerçekleşmektedir Oluşum süresi kalınlığı etkiler

TOPRAĞI OLUŞTURAN KATMANLAR (HORİZON)
Toprak kesitinde A, B, C ve D olmak üzere dört katman (horizon)bulunur
A Horizonu: En üstte yer alır Organik maddeler bakımından zengin ve genellikle koyu renklidir Su ve besin maddelerinin en fazla bulunduğu, bitkilerin yetiştiği ve köklerinin en fazla yayıldığı katmandır
B Horizonu: A katı ile birlikte asıl toprak katını meydana getirir Üstte yıkanan tuz ve kil gibi maddelerin biriktiği kattır Bu nedenle bu katmana birikim katmanı adı da verilir
C Horizonu: Ayrışmanın tam olara gerçekleşmediği, ana kayanın özelliklerini taşıyan büyük parçalardan meydana gelir
D Horizonu:Ana kayanın yer aldığı bölümdür

TOPRAK ÇEŞİTLERİ
1960 yılında yayınlanan toprak sınıflandırma sistemine göre topraklar üç ana gruba ayrılır
ATAŞINMIŞ TOPRAKLAR (AZONAL): Toprakların, eğimli sahalarda, oluştuğu ana kaya üzerinden, akarsu, rüzgâr, buzullar ve diğer dış kuvvetlerin etkisiyle taşınarak, eğimin azaldığı yerlerde birikmesiyle oluşur Alüvyon, lös, moren, kolüvyal, litosoller ve regoseller taşınmış topraklardır Taşınmış topraklar, organik ve mineraller bakımından zengin topraklardır
Alüvyon: Eğimli sahalardan akarsu ve sel sularının aşındırarak taşıdığı ince malzemelerin akarsuların eğiminin ve taşıma gücünün azaldığı alanlarda birikmesiyle meydana gelirler Mineral bakımından zengin topraklardır Geniş tabanlı vadilerde, deltalarda ve ova tabanlarında yaygın olarak bulunurlar Tarımsal değeri büyüktürYurdumuzun en verimli tarım alanları alüvyonların bulunduğu alanlardır
Lös: Rüzgârların taşıdıkları kurak ve yarı kurak bölgelerde bulunan topraklardır
Moren: Buzulların taşıdığı topraklardır Yüksek dağlık alanlarda ve kutup bölgelerinde bulunan topraklardır En az bulunan toprak çeşididir
Kolüvyal Topraklar: Dağlık alanlarda ayrışan materyalin dağ eteklerinde birikmelerine bağlı olarak oluşan topraklardır
Litosol: Kolüvyal alanlarda ince malzemelerin taşınmasıyla geriye kalan taşlı topraklardır
Regosol: Volkanik arazilerde kolüvyal depolar üzerinde oluşan kumlu topraklardır
BYERLİ TOPRAKLARI (ZONAL): Eğimin az olduğu, düz alanlarda, oluştuğu yerde bulunan topraklardır Oluştuğu alana ait tüm özellikleri taşırlar İklim, bitki örtüsü, organizmalar, ana kayanın yapısı ve yer şekillerine bağlı olarak oluşurlar Bu toprakların oluşabilmesi için yer şekillerinin sade veya hafif engebeli olması iyi bir drenaj sisteminin olması gerekir Bunlara Klimatik topraklar adı da verilir
Yerli topraklar ikiye ayrılırlar:
1NEMLİ BÖLGE TOPRAKLARI: Yağış miktarının fazla, bitki örtüsünün zengin olduğu alanlarda görülür Verimli topraklardır Humus bakımından zengin fakat yıkanmanın fazla olması nedeniyle mineral bakımından fakir topraklardır
Laterit Topraklar: Ekvator ve dönenceler arasındaki sıcak ve nemli iklim bölgelerinde oluşurlar Fazla yıkanma nedeniyle humus miktarı az verim düşüktür
Tundra Toprağı: Kutup altı bölgelerinde görülür Büyük oranda donmuş haldedir Yaz mevsiminde erimelere bağlı olarak bataklık halini alır, tarıma elverişli topraklar değildirler
Podzol Toprağı: Tundra kuşağının güneyinde, soğuk ve nemli bölgelerde iğne yapraklı ormanların yaygın olduğu alanlarda oluşmuşlardır Aşırı yıkanmaya bağlı olarak besin bakımından fakir, verim değeri düşük olan topraklardır
Kahverengi Orman Toprağı: Orta kuşağın nemli, ılıman ve geniş yapraklı ormanlarla kaplı sahalarında oluşmuş topraklardır Humusça zengin, verimli topraklardır
Terra-Rossa Toprakları: Akdeniz ikliminin etkili olduğu bölgelerde, kalkerli araziler üzerinde oluşan topraklardır Kalkerin içerdiği demir oksit nedeniyle kırmızı renklidirler
2KURAK VE YARI KURAK BÖLGE TOPRAKLARI: Yağışların az, bitki örtüsünün zayıf ve buharlaşmanın fazla olduğu kurak bölgelerde oluşan topraklardır Yağış azlığına bağlı olarak toprakta yıkanma azdır Bu nedenle tuz ve kireç oranı fazladır Yarı nemli bölgelerde oluşan topraklar bitki örtüsünün(stepler) çürümesi nedeniyle humus bakımından zengin verimli topraklardır
Çernozyomlar (Kara Topraklar): Orta kuşakta, yarı nemli step sahalarında görülür Esmer renkli, humus bakımından zengin çok verimli topraklardır
Kestane ve Kahve Renkli Step Toprakları: Orta kuşakta karaların iç kesimlerinde, az yağış alan step sahalarında oluşur Humus birikimi az, verimi düşüktür Özellikle tahıl tarımı için uygundur
Çöl Toprakları: Humus bakımından fakir topraklardır Kuraklık ve buharlaşma nedeniyle tuz ve kireç toprak yüzeyini kaplamıştır Verimsiz topraklardır


CİNTRAZONAL(ANA KAYANIN ETKİLİ OLDUĞU TOPRAKLAR):
Bu toprakların oluşumunda özellikle yer şekilleri ve ana materyal etkili olmaktadır Bu topraklarda çoğunlukla sadece A ve C horizonları bulunmaktadır
Kalsimorfik topraklar:
—Vertisoller: Killi ve kireçli, işlenmesi zor ve su tutma kapasitesi yüksek olan topraklardır
—Rendzina: Kireç bakımından zengin, koyu renkli ve işlenmesi kolay olan topraklardır
Kumlu Topraklar: Volkanik, başkalaşım veya gevşek kum taşlarının bulunduğu alanlarda oluşan topraklardır Su tutma kapasiteleri düşüktür
Tuzlu(Halomorfik) Topraklar: Kurak ve yarı kurak bölgelerde yeraltı sularında eriyik halde gelen tuz ve karbonatların, suyun buharlaşması sonucunda birikmesiyle oluşan toraklardır Yüzeylerinde tuzun meydana getirdiği beyaz bir kabuk bulunur
Bataklık (Hidromorfik)Topraklar: Su akışının olmadığı bataklık ve sazlık alanlarında toprak sürekli olarak su altında kalır Su altında hidrojen ve iyon yoğunluğu arttığından topraklarda asitleşme meydana gelir
TÜRKİYE’DE TOPRAK ÇEŞİTLERİ
**Yurdumuzda çeşitli iklim tiplerinin görülmesi, diğer etmenlerle beraber farklı toprak tiplerinin oluşmasına neden olmuştur
1Yarı kurak iklimin etkili olduğu, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da Kahverengi Step toprakları,
2Akdeniz ikliminin etkili olduğu, Akdeniz, Ege ve Güney Marmara kıyılarında terra-rossa toprakları
3Doğu Karadeniz kıyılarında yağışın fazla olmasına bağlı olarak, podzolik topraklar,
4Karadeniz kıyılarında, Akdeniz ve Ege’nin ormanlık alanlarında, Kahverengi orman toprakları,
5Doğu Anadolu’da Erzurum ve Kars çevresinde, Çernozyom toprakları,
6Tuz gölü çevresinde çöl toprakları yer almaktadır