1. Ekonomik Önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları
Çin lahanası doğu asya ülkelerinde özellikle Çin, Japonya, Kore ve Tayvan’da geniş alanlarda yetiştirilen ve sevilerek tüketilen, serin iklim koşullarına çok iyi adapte olmuş bir sebzedir. Çin lahanası Brassica familyasının bir üyesi olup anavatanının doğu asya olduğu bilinmektedir. Çin lahanasının yaprakları baş lahanada olduğu gibi sebze olarak tüketilir. Ülkemizde de Çin lahanasın yaprakları salata ve turşu olarak değerlendirilir. Doğu asya ülkelerinde Çin lahanası salata olarak değerlendirildiği gibi yaprakları fermantasyona tabi tutularak bütün yıl boyunca sebze olarak tüketilmektedir. İnsan sağlığı bakımından kalsiyum, demir, protein, vitamin A ve C bakımından çok zengin olan bu sebze son yıllarda diyet sebzesi olarak da değerlendirilmektedir. Özellikle vitamin A bakımından diğer lahana grubu sebzelerine göre daha zengin bir sebze olarak bilinmektedir.
2. Morfolojik Özellikleri
2.1. Kök
2.2. Gövde
2.3. Yaprak
2.4. Çiçek
2.5. Meyve
2.1. Kök
Çin lahanasının kök sistemi oldukça yüzeyseldir. Sebze olarak hasat olgunluğuna gelmiş Çin lahanasında, kök sisteminin %90’nı 40 cm çapında ve 0-35 cm derinlikte bir alana yayılmıştır. Kazık kök küçük ve zayıftır.
2.2. Gövde
Vegatatif gelişme döneminde gövde dallanmamıştır. Gövdenin uzunluğu 20 cm’ye kadar uzayabilir. Çapı ise 4 ile 7 cm civarındadır. Gövdenin boyuna bağlı olarak yaprak sayısı ve sıklığı değişmektedir.
2.3. Yaprak
Çin lahanasında farklı tipte yapraklar görülebilir. Kotiledon yapraklar, familyanın özelliği olam kalp şeklindedir. Kotiledon yapraklardan sonra boyu eninden daha uzun iki adet oblong yaprak oluşur. Bu yapraklar bir-iki hafta sonra yaşlanır ve düşer. Sebze olarak değerlendirilen yapraklar vegatatif gövde üzerine dizilmişlerdir. Bu yapraklar lahana gibi sıkı baş oluşturabildiği gibi bazı çeşitlerde açık baş oluştururlar veya baş oluşturmayan yapraklar gövde üzerinde spiral olarak yer alır. Genelde yapraklar oblong ve hafif kıvırcık şekildedir. Yaprak renkleri dıştan içe doğru açılır. Dış yapraklar yeşil renkte, içte kalan yapraklar ise açık sarı veya beyaz renklidir.
2.4. Çiçek
Vegatatif gövde üzerinde yaprak koltuklardan 1-1.5 m uzunluğunda çiçek sapları çıkar. Çiçeklerin şekli, rengi ve döllenme biyolojisi lahanalarda olduğu gibidir. Döllenme sonucu meyve ve tohumlar oluşur.
2.5. Meyve
Çin lahanasının meyveleri bakla şeklindedir. Bu baklalara sliqua adı verilir. Baklalar 3-5 mm kalınlığında ve 7-8 cm uzunluğundadır. İklim koşullarına ve yetiştirme tekniğine bağlı olarak sliqua tipi meyve içinde 10-25 adet tohum bulunur. Baklalar çiçek açıldıktan 4 hafta sonra maximum uzunluğa erişirler. Meyveler olgunlaşıp kuruduktan sonra hasat edilerek harmanlanırlar.
3. Tohum ve çimlenme özellikleri
Tohumlar oval şekilli, yaklaşık 1-2 mm çapında, olgunlaşmanın başlangıcında açık kahverengi, daha sonra kırmızımtırak kahverengi renk alırlar. Bir gramda ortalama olarak 200-250 tohum bulunur. Tohumlar uygun koşullarda saklandığında canlılıklarını 3-4 yıl muhafaza ederler, uygun koşularda 3-4 günde çimlenirler.
4. Yetiştirilme İstekleri
4.1. İklim isteği
4.2. Toprak isteği
4.1. İklim isteği
Çin lahanası serin iklim koşullarında çok iyi gelişir. Tohumların çimlenmesi için sıcaklığın 22 °C civarında olması istenir. Baş oluşturmayan ve dağınık yapraklı rozet gövde oluşturan çeşitler ortalama 22 °C, baş oluşturan çeşitler ise 16-20 °C daha iyi gelişmektedir. Gece sıcaklıkları arasındaki farkın büyüklüğü baş oluşumunu olumlu yönde etkiler. Baş oluşturmaya tolerant ve erkenci varyeteler 25 °C’nin üzerinde de baş bağlayabilirler.
Yüksek sıcaklıklar yaprak büyüklüğünün azalmasına, daralmasına, baş oluşumunun gecikmesine neden olur. 25 °C’den daha yüksek sıcaklıklar yapraklardaki kalsiyumun azalmasına, bitkinin yeterli miktarda fotosentez yapamaması sonucu hastalıkların gelişmesine ve zayıf baş oluşumuna neden olmaktadır.
Düşük ışık yoğunluğu hem baş oluşumunu hemde yaprak büyüklüğünü etkiler. Yüksek ışık yoğunluğu baş oluşumunu ve geniş yaprakların gelişmesini teşvik eder. Ancak düşük ışık yoğunluğu dar yaprakların büyümesini kuvvetlendirir. Işık yoğunluğunun azalması baş verimini azaltır. Gün uzunluğu baş oluşumun etkilemez, ancak yaprakların ağırlığını ve büyüme oranını azaltır.
4.2. Toprak isteği
Çin lahanası organik maddece zengin tınlı-kumlu topraklarda çok iyi gelişir. Kısa sürede hasat olgunluğuna geldiği için besin maddelerince zengin topraklarda daha iyi sonuç verir. 4.5-7.0 pH değerleri arası uygun değerlerdir.
5. Yetiştirilme Şekli
5.1. Toprak hazırlığı, ekim ve dikim
5.2. Çapalama
5.3. Sulama
5.4. Gübreleme
5.5. Tarımsal Savaşım
İklim koşullarına bağlı olarak Çin lahanasında sonbahar mevsimi yetiştiriciliği daha çok yaygındır. Sulanabilen alanlarda hububat hasadından sonra ikinci ürün olarak Çin lahanası yetiştiriciliği başarılı olarak yapılır. Çin lahanası yetiştiriciliğinde bitkilerin tarlada kalma süresini kısaltmak ve bakım işlemlerini kolaylaştırmak için önce fide yetiştirilir. Dikim büyüklüğüne ulaşan fideler daha sonra esas yetiştirme yerlerine uygun mesafelerde dikilirler. Doğrudan tohum ekimi suretiyle üretim uygulanmaz.
5.1. Toprak hazırlığı, ekim ve dikim
Çin lahanası fidelerinin dikileceği toprak yabancı otlardan temiz olmalıdır. Fidelerin dikiminden önce toprak derin bir şekilde işlenir ve kesekli ise Disk-Harrow ve kültivatör ile inceltilir. Bu dönemde temel gübreleme de yapılır. Dekara 6:9:6 hesabı ile N, P2O5 ve K2O verilir. Daha sonra 50-60 cm sıra arası olacak şekilde karıklar açılır. Kurak bölgelerde dikim karıklara yapılır. Yağışlı ve yağmurlama sulama yapılacak bölgelerde ise fideler tahtalara dikilmelidir. Çin lahanası üretiminde fide yetiştiriciliği ve fide dikimi ayrı bir özen ister.
Fide Yetiştirme :Çin lahanası yetiştiriciliğinde fide kalitesi çok önemlidir. Çin lahanası fideleri topraklı ve topraksız olarak yetiştirilir. Topraksız fide yetiştiriciliği tavalarda yapılır. Tohumların ekileceği tavalar düzgün bir şekilde hazırlanır. Tohumlar 6-8 cm sıra arası ve 2-3 cm sıra üzeri mesafelerle 0.5-1 cm derinliğe ekilir ve daha sonra hastalık ve zararlılardan tamamen temizlenmiş kapak harcı ile örtülür. Tohum ekiminden sonra tavalar süzgeçli kovalarla sulanır. Tavalarda sulama ve bakım işlemleri düzenli olarak yapılırsa 3-4 gün sonra tohumlar çimlenerek toprak yüzeyine çıkar.
Tavalarda gelişen fideler 2-3 gerçek yapraklı döneme ulaştıklarında 6x6 cm mesafeler olacak şekilde seyreltilmelidir. Seyreltme sırasında fide yetiştirme tavalarında en iyi gelişen fideler bırakılır, diğer fideler makas veya keskin bir bıçak ile hipokotil bölgesinden kesilir. İstenmeyen fideler kesinlikle sökülmemelidir. Çünkü söküm sırasında kuvvetli gelişen ve tavalarda bırakılan fidelerin kökleri zarar görür. Seyreltmeden sonra kalan fidelerin sarsıntı geçirmemesi için hemen su verilmelidir. Tavalarda bırakılan fideler esas yetiştirme yerlerine dikilinceye kadar kültürel işlemeleri düzenli olarak yapılmalıdır.
Topraklı fide yetiştirme farklı şekillerde, naylon torbalarda veya fide yetiştirme viyollerinde yapılır. Organik maddece zengin, hastalık ve zararlılardan temiz harç materyalli naylon torbalara veya fide yetiştirme viyollerine düzgün bir şekilde doldurulur ve sulanırlar. Bir gün sonra 0.5-1 cm derinliğinde açılan deliklere 2-3 tohum bırakılır. Tohum ekiminden sonra üzerleri örtülür ve sulanır. Fideler 2-3 gerçek yapraklı döneme ulaştıklarında sağlıklı ve kuvvetli gelişen bir fide bırakılır. Diğer fideler bir makas veya keskin bir bıçak ile hipokotil bölgesinden kesilir. Seyreltmeden hemen sonra kalan fidelere su verilmelidir. Fideler esas yetiştirilme yerlerine dikilinceye kadar kültürel işlemler düzenli olarak yapılır.
Fide dikimi : Sökümden önce fideler dikkatli bir şekilde sulanır. Hem tavalarda hemde naylon torba ve fide yetiştirme viyollerinde dikim büyüklüğüne ulaşmış 5-6 gerçek yapraklı fideler topraklı olarak esas yetiştirme yerlerine dikilirler.
Fide yetiştirme tavalarındaki fideler bel veya şasula ile mümkün ölçüde topraklı olarak, Naylon torba ve fide yetiştirme viyollerindeki fidelerde dikkatli bir şekilde yine topraklı olarak çıkarılırlar.
Yetiştirme yerleri dikimden önce sulanır ve dikim tavına geldiği zaman tahtalara veya karıkların boyun noktasına fidelerin büyüme ucu su seviyesinden yukarıda kalacak şekilde çepinle açılan çukurlara dikim yapılır. Dikim bulutlu günlerde veya öğleden sonra yapılmalı ve dikimden sonra hemen su verilmelidir.
5.2. Çapalama
Çin lahanası yetiştiriciliğinde vegetasyon süresi kısa olduğu için bir veya iki kez çapa yapılması uygundur. Dikimden 10 gün sonra birinci çapa, dikimden 20-30 gün sonrada ikinci çapa yapılır. Bu çapalama işlemleri ile verilen gübrelerin toprağa karışması, toprağın havalanması, yabancı otların temizlenmesi ve bitkilerin boğazlarının doldurulması sağlanır.
5.3. Sulama
Çin lahanası dikimden sonra ve baş bağlama döneminde bol su ister. Toprak nemindeki sık değişimler bitkide anormal gelişmelere neden olur. Sulamalar sık sık yapılmalı ve bitkinin ihtiyacı olan su düzenli olarak verilmelidir.
5.4. Gübreleme
Dikimden önce dekara 6:9:6 kg N, P2O5 ve K2O toprak altına temel gübre olarak verilir. Dikimden 20 gün sonra ise bant şeklinde ve son çapadan önce, dekara 3:1:2 kg N, P2O5 ve K2O şeklinde ikinci bir gübreleme daha uygundur.
5.5. Tarımsal Savaşım
Çin lahanasın yetiştiriciliğinde yumuşak kök çürüklüğü, mildiyö ve sklerontinia hastalığına karşı çok iyi mücadele edilmesi gereklidir. Çin lahanasında afitlerde önemli zararlara neden olurlar. Ayrıca afitler virüs hastalıklarının yayılmasında da rol oynar. Hastalık ve zararlara neden olurlar. Ayrıca afitler virüs hastalıklarının yayılmasında da rol oynar. Hastalık ve zararlılara karşı çok etkin mücadele yapılmalı, temiz tohum ve temiz yatiştirilme yerleri kullanılmalıdır.
6. Olgunluk, Hasat ve Depolama
Çeşit özelliğine bağlı olarak hasat olgunluğuna gelmiş bitkilerin hasadı, değerlendirilen yapraklarına zarar vermeden başların toprak seviyesinden kesilmesi sureti ile yapılır. Çin lahanası başları 1 °C’de %90-95 nisbi nemde 4-6 hafta süre ile muhafaza edilirler.
7. Verim
Bir dekar alanda ortalama 4000-5000 çin lahanası bitkisi bulunmakta ve bu bitkilerin 2500-3000 tanesi pazarlanabilir durumda gelişmekte ve Pazar olgunluğu gelmektedir.
8. Tohum üretimi
Çin lahanasında tohum üretimi iki şekilde yapılmaktadır. Bunlar tohumdan tohuma veya tohumdan başa ve baştan tohuma şeklindedir.
Tohumdan tohuma yönteminde, Çin lahanası tohumları topraklı fide yetiştirme ortamlarına ekilir. Çimlenen tohumlardan oluşan fideler %80 nemde 5-10 °C arasında değişen sıcaklıklarda 15 ile 40 gün süreyle vernalizasyona tabi tutulurlar. Düşük sıcaklıkta vernalize olmuş fideler esas yetiştirme yerlerine 60-80 cm sıra arası ve 30-40 cm sıra üzeri olacak şekilde topraklı olarak dikilirler. Dikimde 15-30 gün sonra bitkiler generatif döneme geçer ve çiçeklenme başlar. Çiçeklenme ve tohumların olgunluk süresi 30-50 gün arasında değişmektedir. Bitkiler üzerinde olgunlaşan baklalar çatlamadan önce hasat edilir ve kurutulur. Kurutma işlemi yaklaşık bir hafta devam eder. Daha sonra baklaların içindeki tohumlar çıkarılır. Bu işlemler ilkbahar ve yaz dönemi başında çiçekleneme ve baklaların olgunlaşması için en uygun ekolojik koşulllarda yapılmalıdır. Ticari anaçla tohum üretiminde genellikle bu yöntem kullanılır.
İkinci yöntem olan tohumdan başa ve baltan tohuma üretim yöntemi ise daha çok kaliteli tohum üretiminde tercih edilir. Aynı şekilde tavalarda ve topraklı olarak yetiştirilen fideler dikim büyüklüğüne ulaştığında esas yetiştirme yerlerine dikilirler. Dikim sıklığı 60-80 cm sıra arası 40-60 cm sıra üzeri olacak şekilde yapılır. Fideler çimlenmeden yaklaşık 20-30 gün sonra dikim büyüklüğüne ulaşırlar. Dikimden yaklaşık 30 gün sonra baş oluşturmaya başlar ve başların oluşumu 20-30 gün sonra baş oluşmaya başlar ve başların oluşumu 20-30 gün devam eder. Bu dönemde iklim koşulları değişmiş ve sıcaklık düşmüştür. Tohumluk lahana başlarının tepe kısımları ileride çiçek sürgünlerinin meydana geleceği merkezi kısmın (gövde) zararlanmaması için fazla derin olmamak şartıyla haç (+) şeklinde dikkatlice kesilir.
Ayrıca merkezi kısım zarar görmeyecek şekilde lahana başları aşağıdan yukarıya doğru daralan koni şeklinde veya başın üst kısmı büyüme ucuna zarar vermeyecek şekilde ve yere paralel olarak kesilir. Bu şekilde yapılan kesimler sonucu bitkilerin çiçeklenmesi daha hızlı ve daha kolay olmaktadır. Düşük sıcaklık koşullarında bırakılan bitkiler 20-30 gün sonra generatif döneme geçer ve çiçeklenmeye başlarlar. Çiçeklenme süresi yaklaşık 20-30 gündür. Çiçeklenme ve baklaların olgunlaşması ise 30-50 gün devam etmektedir. Olgunlaşan baklalar çatlamadan önce hasat edilerek gölge bir yerde yaklaşık bir hafta süre ile kurutulurlar. Daha sonra kuruyan baklalar içindeki tohumlar harmanlanarak savrulurlar. Bir dekar alandan 20-30 kg Çin lahanası tohumu elde edilebilir.
