1. Ekonomik önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları
Brüksel lahanası birinci yılda sebze olarak değerlendirilen kısımlarını, ikinci yılda tohumlarını meydana getirir. Avrupa ülkelerinde yaygın olarak yetiştirilen ve sevilerek tüketilen bir sebzedir. Karadeniz Bölgesi gibi yağışı ve rutubeti yüksek bölgelerde rahat bir şekilde yetiştirilebilir. İklim istekleri bakımından yaprak lahanaya çok bezemektedir. Tohum ekiminden sonra bitkiler vegatatif olarak gelişir. Bitki üzerinde 30’a yakın yaprak oluşturduktan sonra bitkiler gövde hızla uzar. Gövde üzerindeki yaprak koltuklarında ceviz büyüklüğünde tamamen baş lahanaya benzeyen minyatür başlar meydana gelir. Sebze olarak değerlendirilen kısımlar yaprak koltuklarında oluşan bu minyatür başlardır.
Anavatanı Avrupa’dır. Ülkemizde çok az tanınır. Son yıllarda üretim ve tüketimi ülkemizde de yaygınlaşmaya başlamıştır. Bütün dünyada özellikler kuzey yarım kürede çok yaygın olarak yetiştirilen bir sebzedir.
Beslenme ve insan sağlığı bakımından diğer lahana grubu sebzeler kadar önemlidir. Brüksel lahanası taze olarak tüketildiği gibi dondurulmuş olarak da değerlendirilir.
2. Morfolojik Özellikleri
2.1. Kök
2.2. Gövde
2.3. Yaprak
2.4. Çiçek
2.5. Meyve
2.1. Kök
Brüksel lahanasın kök yapısı lahanalara benzemektedir. Şaşırtılmadan doğrudan tohum ekimi yöntemiyle yapılan yetiştiricilikte bitki bir ana kazık kök etrafında bol miktarda saçak kök oluşturur. Fide ile yapılan yetiştiricilikte ise söküm sırasında kazık kök koptuğundan kök çatallanır ve bol miktarda saçak kök meydana getirir. Saçak kökler toprağın işlenen kısımlarında gelişir ve buradaki besin maddelerinden faydalanır.
2.2. Gövde
Gövde uzunluğu diğer lahanalardan daha fazladır. 1.5-2.0 m boy alabilir. Gövde lahanada olduğu gibi kalın ve dayanıklı bir yapıdadır. Üzerinde aşağıdan yukarıya doğru uzun saplı yaprakları ve küçük başları taşır, yapraklardan oluşan bir rozet ile son bulur.
2.3. Yaprak
Bitki gövdesi, üzerinde uzun saplara sahip geniş ayalı yapraklar meydana getirir ve gövdenin sonunda bol miktarda rozet şeklinde yapraklar oluşur. Yaprak koltuklarından çıkan minyatür lahana başları sık ve seyrek olarak bulunurlar ve başların sıkı ve küçük olması istenir. Bitki üzerinde çeşit özelliğine bağlı olarak 30-50 adet minyatür lahana başı bulunabilmektedir. Bitki üzerinde oluşan minyatür lahana başları kademeli olarak yada bir defada hasat edilebilir. Hasat bir defada yapılacak ise herhangi bir yaprak temizliği yapılmaz. Bitki toprak yüzeyine yakın yerden kesilir. Küçük başlar makine ile gövdeden kesilerek hasat edilirler.
2.4. Çiçek
Bitki çiçeklenmeye bırakılırsa aynen lahanalarda olduğu gibi çok dallanmayan ve dikine büyüyen çiçek sapları oluşturur. Çiçeklenme lahanalarda olduğu gibi aşağıdan yukarıya doğru olur. Bitki 1.5-2.0 m’ye kadar boy alabilir. Çiçek sürgünleri yaprak taşımazlar. Çiçeklerin şekil ve döllenme biyolojisi lahanalarda olduğu gibidir.
2.5. Meyve
Çiçeklerin döllenmesi sonucu oluşan baklalar Mayıs-Haziran ve Temmuz ayları içinde olgunlaşırlar. Meyveler lahana ve karnabahar grubu sebzelerin meyvelerine benzemektedir. Olgunlaşan meyveler ince narin bir fasulyeyi andırır. Tohumlar bakla adı verilen bu meyve içerisinde yer alır.
3. Tohum ve çimlenme özellikleri
Brüksel lahanası tohumları karnabahar tohumlarına çok benzer. Bir gramda 200-250 adet tohum bulunur. Tohumlar yüksek oranda yağ içerirler. Çimlenmelerini normal koşullarda 4-5 yıl muhafaza ederler. Tohumlar 7°C’nin üzerindeki sıcaklıklarda 2-3 gün içerisinde çimlenirler.
4. Yetiştirilme İstekleri
4.1. İklim isteği
4.2. Toprak isteği
4.1. İklim isteği
Brüksel lahanası bir serin iklim sebzesidir. Don tehlikesi olmayan kış ayları yetiştiricilik açısından en uygun dönemdir. Bitkiler Pazar değeri yüksek kaliteli başları, don tehlikesi olmayan 15 °C’lik düşük sıcaklık koşullarında oluşturmaktadır. Don olayı başların zarar görmesine neden olur. Yüksek sıcaklıklar ise baş oluşumunu engeller yada başların gevşek olmasına neden olur. Brüksel lahanası düzenli yağış alan bölgelerde çok başarılı bir şekilde yetiştirilebilir.
4.2. Toprak isteği
Toprak istekleri bakımından seçici değildir. Brüksel lahanası her çeşit toprakta yetiştirilebilir. Kil içeren kumlu topraklarda bitki gelişimi düzenli olmakla ve hasat edilen ürünün miktarı artmaktadır. Erkenci çeşitler hafif, geçici çeşitler ise ağır topraklarda daha iyi ürün verir. Brüksel lahanası yetiştirilecek toprağın derin işlenmesi verimi arttırır. 5.0-7.5 pH değerleri arası uygun değerlerdir.
5. Yetiştirilme Şekli
5.1. Toprak hazırlığı, ekim ve dikim
5.2. Bakım işleri
5.1. Toprak hazırlığı, ekim ve dikim
Yetiştirme yerleri yaz dönemi içinde 25-30 cm derinlikte sürülmelidir. Disk-Harrow altına 60 kg/dekar olacak şekilde 15:15:15 kompoze gübre atılır ve daha sonra dikim yerleri hazırlanır. Brüksel lahanası tohumla üretilir. Tohumlar lahana ve karnabaharda olduğu gibi iklim şartlarına bağlı olarak Ege Bölgesinde Haziran Temmuz aylarında, İç Anadolu bölgesinde ise nisan ayı sonlarında fide yetiştirme tavlarına serpme veya sıra usulü ile ekilirler. Bir m2 alandan 600-700 fide elde edilecek şekilde m2’ye 4-5 gr tohum ekilir. Tohum ekiminden sonra tohumların üzeri bir cm kalınlığında kapak harcı ile örtülür. Daha sonra süzgeçli kova ile sulanır. Ekolojik koşullar elverişli ise ve fideliklerin sulaması düzenli yapılırsa tohum ekiminden 2-3 gün sonra çimlenme görülür. Fideliklerde hastalık ve sararlılara karşı düzenli mücadele yapılır. Fideliklerdeki kültürel işlemler lahana ve karnabaharda olduğu gibi yapılmalıdır. Fideler 3-4 gerçek yapraklı olup 15 cm boy aldığında dikim büyüklüğüne gelmiştir. Fideler dikkatlice sökülür ve dikim yerlerine getirilir. Fideler düze veya masuraların boyun noktalarına dikilir. Karadeniz gibi yapışlı bölgelerde masuralar açılmaz ve fideler düze dikilir. Ayrıca yağmurlama sulama yapılacak ise dikimler düze yapılmalıdır.
Masuraya dikimlerde sıra arası ve üzeri mesafeler çeşidin büyüme özelliğine ve erkencilik durumuna göre değişmektedir. Fideler 80-50 cm sıra ayası ve 80-50 cm sıra üzeri mesafeler arasında değişen sıklıklarda dikilirler.
Masuralara dikimde önce su verilir ve su çekilmeden masuraların boyun noktasına fidelerin büyüme uçları su seviyesinden yukarıda kalacak şekilde elle çamura dikim yapılır. Dikimden 4-5 gün sonra toprak çatlamadan önce tekrar sulama yapılmalıdır. Sulama yapılmaz ise yeni oluşacak olan kökler çatlama ile zarar görürler.
5.2. Bakım işleri
Ekolojik koşulara bağlı olarak dikimden sonra ikinci su verilir. Bu sulamadan sonra toprak tava geldiğinde ot alma, bitki kök bölgesinin havalandırılması ve kaymak tabakasının kırılması amacıyla çapa yapılır. Yabancı ot temizliği, sulama ve tarımsal savaşım lahanalarda uygulanan şeklinde düzenli olarak sürdürülür. Son çapa ile dekara 5 kg saf azot, Nitrat formunda ve bitkilerin yaprak izdüşümlerine verilmelidir.
6. Olgunluk, Hasat ve Depolama
Bitkiler 30-40 cm boy almaya başladığında aşağıdan yukarıya doğru olmak üzere gövde üzerinde Brüksel lahanalının başları oluşmaya başlar. Normal büyüklüğüne ulaşan başların hasadı gecikirse başlar açılır. Bitki üzerinde en alttaki başlar açılmadan önce hasada başlanır. Kademeli hasat verim ve kaliteyi arttırmaktadır. Kademeli hasat bitki üzerinde hasat olgunluğuna gelmiş başların elle koparılması şeklinde yapılır. Ülkemizde kademeli hasat önerilir. Kademeli hasatta işçilik giderleri artar. Ancak büyük boyutlu yetiştiricilik yapılıyorsa işçilik masrafları artacağından makinalı hasat yapılması (bir defada) önerilir. Makinalı hasatta bikilerin gövdesi toprak yüzeyinden kesilir ve gövde üzerindeki yapraklar temizlenir. Özel makinalarla minyatür Brüksel lahana başları bitki gövdesinden ayrılarak sınıflandırılır.
Hasat edilen Brüksel lahanası başları:
-Sıkı ve çok küçük başlı (3 cm’den küçük)
-Sıkı ve normal başlı (2-3 cm arası)
-Dağınık başlı ve hem küçük hemde büyük başlı olanlar olmak üzere üç grupta boylanırlar.
Hasat edilen Brüksel lahanaları 10°C’de %90-95 nisbi nemde 4-6 hafta süre ile muhafaza edilebilirler.
7. Verim
Brüksel lahanasında çeşit özelliği, ekolojik koşullar ve diğer kültürel işlemler verim üzerine etkili olmaktadır. Elverişli koşullarda kademeli hasatta dekardan 2-3 ton, makinalı hasatta ise 1.5-2.5 ton pazarlanabilir ürün alınmaktadır.
8. Tohum Üretimi
Brüksel lahanasında tohum üretimi lahanaya çok benzemektedir. Tohumluk özelliği gösteren bitkiler, iklimin uygun olduğu bölgelerde yetiştirilme yerlerinde bırakılır yada seçilen bir başka yere dikilir. İklimin uygun olmadığı bölgelerde ise tohumluk bitkiler sökülür ve hendekler içinde veya kumda katlanarak saklanır. İlkbaharda ekolojik koşullar elverişli hale geldiğinde tohumluk olarak ayrılan bitiler esas yetiştirme yerlerine dikilir. Yetiştirme yerlerinde bırakılan bitkilerde bir başka yere dikilen tohumluk bitkilerin üzerindeki başların üzeri bıçakla + şeklinde kesilir. Böylece çiçek saplarının ortaya çıkması sağlanır. Çiçeklenme ve döllenme biyolojileri lahanalarda olduğu gibidir. Çiçeklenen ve döllenme sonucunda oluşan baklalar Haziran-Ağustos ayları içinde olgunlaşır ve tohumluk bitkiler hasat edilir. Tohumluk bitkilerin hasadı tohumların temizliği lahanalardaki gibi yapılır. Bir dekar alandan 20-40 kg civarında tohum elde edilir.
Alt Başlıklar
Çeşitleri
