Coğrafi İşaret: Hekimhan Cevizi
Tescil No: 432
Coğrafi İşaretin Türü: Menşe Adı
Rakımı:800-1500 m
Kullanım Biçimi: Hekimhan Cevizi ibaresi ürün üzerinde kullanılır.
Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri:
Hekimhan Cevizi, Anadolu Cevizi diye tabir edilen Juglans regia L. türüne aittir. Çeşitli çevre koşullarıyla Hekimhan yöresinin iklim koşullarına uyum sağlayayarak, tozlaşmalarla günümüze gelmiş çeşittir. Genellikle farklı üretim bölgelerinin iklim koşullarına iyi uyum sağlayan yetiştirilen ceviz çeşitleri, çoğu zaman bazı önemli ekonomik özelliklerden yoksundur. Bu nedenle, doğal popülasyonlardan seçmek veya hibridizasyon yoluyla gelişmiş iklim adaptasyonu, erken meyve verme, yüksek verimlilik, hastalık toleransı ve kaliteli meyve üretimi özelliklerini birleştiren yeni çeşitler yaratmak faydalı olacaktır. Bu, Juglans regia L içindeki çok büyük ve şimdiye kadar kullanılmamış değişkenlik göz önüne alındığında mümkündür .Juglans regia'nın bilimsel ismi olarak Juglans Latince'de Jovis Glans "Jupiter'in fındık, cevizi" ve regia "krala ait" kelimelerinden gelir. Onun ortak ismi İran cevizi, orijininin güney batı Asya (İran) olduğunu gösterir.Malatya ilinin Hekimhan ilçesinde yetiştirilir. İlçede yaşı 400’lü yılları bulan ceviz ağaçları tek bir çeşit olmayıp tohumdan yetişmiş, genel özellikleri bakımından birbirine yakın birçok tipin oluşturduğu cevizlerdir.
Kullanım Biçimi: Hekimhan Cevizi ibaresi ürün üzerinde kullanılır.
Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri:
Hekimhan Cevizi, Anadolu Cevizi diye tabir edilen Juglans regia L. türüne aittir. Çeşitli çevre koşullarıyla Hekimhan yöresinin iklim koşullarına uyum sağlayayarak, tozlaşmalarla günümüze gelmiş çeşittir. Genellikle farklı üretim bölgelerinin iklim koşullarına iyi uyum sağlayan yetiştirilen ceviz çeşitleri, çoğu zaman bazı önemli ekonomik özelliklerden yoksundur. Bu nedenle, doğal popülasyonlardan seçmek veya hibridizasyon yoluyla gelişmiş iklim adaptasyonu, erken meyve verme, yüksek verimlilik, hastalık toleransı ve kaliteli meyve üretimi özelliklerini birleştiren yeni çeşitler yaratmak faydalı olacaktır. Bu, Juglans regia L içindeki çok büyük ve şimdiye kadar kullanılmamış değişkenlik göz önüne alındığında mümkündür .Juglans regia'nın bilimsel ismi olarak Juglans Latince'de Jovis Glans "Jupiter'in fındık, cevizi" ve regia "krala ait" kelimelerinden gelir. Onun ortak ismi İran cevizi, orijininin güney batı Asya (İran) olduğunu gösterir.Malatya ilinin Hekimhan ilçesinde yetiştirilir. İlçede yaşı 400’lü yılları bulan ceviz ağaçları tek bir çeşit olmayıp tohumdan yetişmiş, genel özellikleri bakımından birbirine yakın birçok tipin oluşturduğu cevizlerdir.
Kabuk renkleri açık esmer, iç renkleri beyaz ve açık sarı, kabuktan ayrılması kolay ve kabuk pürüzlülükleri orta sınıfta yer almaktadır. Meyve şekilleri yuvarlak ve meyve iriliği ekstra sınıfında yer almaktadır.
Hekimhan Cevizi ince kabuklu (kabuk kalınlığı 1,5 milimetreye kadar), iç randımanı yüksek (%50’nin üzeri), iç renginin beyaz ve açık sarı, kabuktan kolay ayrılan, yağ oranının yüksek olması (%60-70 arası) gibi olumlu özelliklerinden dolayı tercih edilen bir cevizdir.
Bitkisel Özellikleri
Hekimhan Cevizi kazık kök yapısına sahip olup protogyny çiçek yapısındadır. Çiçeklenme zamanı 20 Mart
20 Nisan arası olup meyve olgunlaşması ve hasadı ekim ayıdır. Ağaç gelişimi orta kuvvetlidir. Yaprak dökümü
kasım ve aralık ayı içerisinde olmaktadır.
Fiziksel Özellikleri
Kabuk renkleri açık esmer, iç renkleri beyaz ve açık sarı, kabuktan ayrılması kolay ve kabuk pürüzlülükleri
orta sınıfta yer almaktadır. Ortalama olarak; meyve ağırlığı 10-15 gram, iç ağırlığı 6-9 gram, iç yüzdesi % 50-60,
kabuk kalınlığı ise 1,00-1,50 milimetre olarak belirlenmiştir. Meyve şekilleri yuvarlak ve meyve iriliği ekstra
sınıfında yer almaktadır.
Kimyasal Özellikler
Yapılan bilimsel çalışmalardaki ortalama verilere göre; Hekimhan Cevizinin kurutulmuş meyvelerindeki
protein oranı % 11-18, yağ oranı % 60-70, kül oranı % 1,5-2 ve nem oranı % 2,5-5 olarak belirlenmiştir.
Tablo 1- Hekimhan Cevizinin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
Tabloda verilen değerler hasat edildikten sonra iç nem oranı % 8’in altına düşünceye kadar ve içi ayıran
bölmeleri kuruyuncaya kadar kurutularak ürünün pazara sunulduğu, kurutulmuş cevizlerden elde edilen verilerdir.
100 gram kabuklu cevizin (Juglans regia L.) içerdikleri:
- 15,2 g protein
- 65,2 g yağ
- 13,7 g karbonhidrat
- 0,34 mg tiyamin (B1 vitamini)
- 0,54 mg B6 vitamini
- 3,4 mg manganez
- 1,6 mg bakır
- 158 mg magnezyum
- 346 mg fosfor
- 3,1 mg çinko
Üretim Metodu:
Hekimhan ilçesinin iklim ve toprak özellikleri ceviz yetiştiriciliği için uygundur. Bu iklim ve toprak
özelliklerine çok iyi uyum sağlamış ceviz popülasyonu ilçede doğal olarak ortaya çıkmıştır. Bu iklim ve toprak
özellikleri Hekimhan cevizine, diğer ceviz popülasyonlarından farklı olarak ince kabuklu olması (1,5 mm’ye kadar),
iç randımanının yüksek olması (%50-60 arası), iç renginin açık olması ve yağ oranının yüksek olması gibi olumlu
özellikler kazandırmıştır. Hekimhan ilçesinde tipik karasal iklim hüküm sürmesine rağmen özellikle cevizin iç
olgunlaşma dönemi olan Ağustos sonu ile Eylül aylarında yüksek sıcaklıkların olmaması Hekimhan cevizinin kalite
özelliklerinin ortaya çıkmasına önemli ölçüde katkı sağlamaktadır.
Kış aylarında -20 °C ile -25 °C’ye kadar dayanabilmektedir. Özellikle meyve gelişim döneminde aşırı
sıcaklara karşı hassastır. Hızlı meyve gelişiminin olduğu dönemler ile hasat zamanı oluşan aşırı sıcaklıklar cevizde
iç kararmalarına neden olmaktadır. Çiçeklenme döneminde oluşan aşırı sıcaklıklar ağaçların strese girmesine ve dişi
çiçekte anormallikler oluşmasına neden olmaktadır. Ekstrem düşük ve yüksek sıcaklıklar Hekimhan Cevizinin
yetiştiriciliğini olumsuz etkilemektedir. Kış dinlenme isteği yaklaşık 1200-1500 saatlik süredir.
Hekimhan Cevizinin toprak isteği
Anadolu cevizlerinin toprak isteği gibidir. Derin, iyi drene olan, tınlı, siltli,
kumlu-tınlı (orta tekstürlü), organik maddece zengin topraklarda iyi gelişim gösterir. En uygun toprak pH 5,5-7,5
arasında olmalıdır.
Yukarıdaki anlatılan iklim ve toprak isteklikleri bakımından uygun bir alana sahip olan Hekimhan ilçesinde
Hekimhan Cevizi üretimi aşağıdaki hususlar dikkate alınarak gerçekleştirilir:
İlçede doğal olarak oluşmuş ceviz popülasyonunun yanı sıra çiftçiler tarafından, yine ilçedeki üstün özellikli
ağaçlardan alınan üretim materyallerinin ceviz çöğürleri üzerine aşılanarak Hekimhan Cevizlerinin çoğaltılması
yapılmaktadır. Hekimhan ilçesi ve köylerinde ceviz bahçeleri, sulama suyu problemi olmayan, 1100 ilâ 1800 metre
rakıma sahip alanlarda en az 8x10 metre veya 10x10 metre mesafeyle dikimi yapılmalıdır. Dikimde tozlayıcı çeşit
kullanılmasına dikkat edilmelidir.
Fidan dikimi sonbaharda yaprak dökümüyle başlayıp ilkbaharda ağaçlara su yürüyünceye kadar olan
dönemde yapılabilir. Genellikle ilkbahar döneminde dikim tercih edilmektedir. Terbiye sistemi olarak değişik doruk
dallı terbiye sistemi uygulanmalıdır. Bu sisteme göre ceviz ağacı, yüksek düzgün bir gövde üzerinde sarmal olarak
dizilen ve aralarında 25 ilâ 50 santimetre mesafe olan 4-5 ana dallı iskelet oluşturularak ağaç şekli oluşturulmalıdır.
Hasat, iç zarın(meyveyi ayırıcı zarın) kahverengiye dönüşmeye başladığı dönemde yapılmalı ve
geciktirilmemelidir. Bu dönem köylere göre değişmekle birlikte 15 Eylül ile ekim ayı sonuna kadar devam
etmektedir. Pratik olarak meyvenin yeşil kabuğunun çatladığı ve meyvenin %80’ini sarsmayla indirmenin mümkün
olduğu dönemde hasat edilmelidir. Hasat edilen meyveler vakit geçirilmeden elle veya makine yardımıyla dış
kabuğundan ayrılarak sergi yerinde kurutulmaya bırakılmalıdır. Kabuklu ceviz için %8 nem düzeyine geldiğinde
kurutma işlemi tamamlanır.
Neden Hekimhan Cevizi
Yüksek Rakımlarda Yetiştirilebilmesi
İç Doluluk Oranının Yüksek Olması
İnce Kabuklu Olması
Beyaz Renkli Olması
Yüksek Protein ve Yağ Oranına Sahip Olması
Ağızda Bıraktığı Aroması
Hekimhan Cevizinin farklılığı ilçemiz ekolojisi ile ilgili olduğu kadar, bu ekolojide meydana gelen genotiplerlede ilgilidir.
Malatya'nın Hekimhan ilçesinin meşhur cevizine, Türk Patent Enstitüsü tarafından patent verilmiştir.
Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Dr.Talip YİĞİT Hekimhan cevizinin tescili Kozdere (Hekimhan) cevizi ismiyle şu anda Tarım Orman Bakanlığının milli çeşit listesinde bu isimle geçiyor. "Bu çeşit özellikle 1200-1700 rakımlı yerlere tavsiye edebiliriz.
Bir Hatıra
"Hekimhan'ın köylerinde ,Karamahmut, Cizüngüt'te ( Güzelyurt)asırlık ulu ceviz ağaçları vardı.Cevizlerin boyu 30, 40 metre yükseklikte, bedenine büyük dört-beş adam el ele verse ancak kavuşurdu. Çevizleri sirkelemek toplamak günlerce sürürdü. Ceviz soymakta ellerimiz simsiyah ceviz kınası yakmış gibi olurduk.Hekimhanın eskileri bazı yıllar iyi geçen hasat zamanı yüzelli( 150) teneke ceviz veren ağaçlar olurdu. Bir teneke sekiz on ( 8- 10)kg ceviz alır. Bahsedilen teneke gaz yağı tenekesidir...
Dipnot Etimoloji
Cins adı Latince “Jüpiter’in palamutu” anlamına gelir. Cinsin Roma uygarlığında kutsal bir değeri vardı. Cinsin Türkçe adı olan “ceviz” Süryanice kaynaklıdır, muhtemelen “yumru” anlamına gelir ve sert kabuklu meyveler için kullanılır. Tür adı Latince “krala layık” anlamına gelir. Meyvesinin antikçağda hayli kıymetli olmasına işaret eder.
Cins adı Latince “Jüpiter’in palamutu” anlamına gelir. Cinsin Roma uygarlığında kutsal bir değeri vardı. Cinsin Türkçe adı olan “ceviz” Süryanice kaynaklıdır, muhtemelen “yumru” anlamına gelir ve sert kabuklu meyveler için kullanılır. Tür adı Latince “krala layık” anlamına gelir. Meyvesinin antikçağda hayli kıymetli olmasına işaret eder.
Ceviz ağacından düşenin iflah olmadığı, ceviz ağacının altında oturanın ise dallarından aşağıya doğru yayılan sülfür gazı nedeniyle dibine çöken gazın insanı rahatsızlaştırması dolayısıyla insanın kendisini iyi hissedemeyeceği bilinen, ceviz ağacından yapılma mobilyalar hala en pahalı ürünler grubu içindedir.
Geleneksel tıp
Antioksidan etkisi vardır. Beyin ve sinir sistemi üzerinde olumlu etkileri vardır. Saç ve cilt bakımında kullanılır. Kemiklerde yaşanan mineral kayıplarını azaltır. Kalp ve damar hastalıkları sorunlarında faydalıdır. Ceviz yağı kan dolaşımını arttırır. Yaprağı; ağız yaralarına, bağırsak iltihaplarına iyi gelir. Ceviz suyu cilt lekelerini gidermede kullanılır. Kabuğu; soğuk algınlığı ve öksürüğe iyi gelir. Kanı temizleyici özelliği vardır.
Dioscorides: Soğan, tuz ve balla birlikte köpek ısırıklarına uygulanır. Meyvenin odunsu kabuğu dövülerek çocukların başlarına sürülür ve saçkırana karşı etkili olur.
Plinius: Yağı saçkırana iyi gelir ve işitme güçlüğü vakalarında kulaklara damlatılır. Taze iken tüketilmesi en iyisidir, çünkü kuruduklarında daha yağlı olurlar ve mide için zararlı, hazmı zor olur. Baş ağrısına ve öksürüğe neden olur. Soğan, tuz ve balla birlikte insan ve köpek ısırıklarına uygulanır. Gnaeus Pompeius Magnus, VI. Mithridatis’i mağlup ettikten sonra onun dolabında bulduğu Mithridatis’in el yazısı ile yazılmış panzehir şöyledir: İki kuru ceviz, iki incir, yirmi sedefotu yaprağı tuz ile birlikte bir araya getirilir, bu karışımı tüketip oruç tutan kimse gün içindeki tüm zehirlenme vakalarından korunur. Bu diyet aynı zamanda Marcus Aurelius tarafından da düzenli olarak uygulanmıştır. Meyvesi oruçlu bir kişi tarafından çiğnendikten sonra yaraya uygulanırsa kuduz köpek ısırma vakalarında etkilidir.
İbn-i Sînâ: Yaprak ve meyve kabuğu kanama durdurucudur. İltihaplı yaralarda kullanılır. Soğan ve tuzla birlikte köpek ısırığı vakalarında lapa olarak uygulanır.
T.C. TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI
Geleneksel tıp
Antioksidan etkisi vardır. Beyin ve sinir sistemi üzerinde olumlu etkileri vardır. Saç ve cilt bakımında kullanılır. Kemiklerde yaşanan mineral kayıplarını azaltır. Kalp ve damar hastalıkları sorunlarında faydalıdır. Ceviz yağı kan dolaşımını arttırır. Yaprağı; ağız yaralarına, bağırsak iltihaplarına iyi gelir. Ceviz suyu cilt lekelerini gidermede kullanılır. Kabuğu; soğuk algınlığı ve öksürüğe iyi gelir. Kanı temizleyici özelliği vardır.
Dioscorides: Soğan, tuz ve balla birlikte köpek ısırıklarına uygulanır. Meyvenin odunsu kabuğu dövülerek çocukların başlarına sürülür ve saçkırana karşı etkili olur.
Plinius: Yağı saçkırana iyi gelir ve işitme güçlüğü vakalarında kulaklara damlatılır. Taze iken tüketilmesi en iyisidir, çünkü kuruduklarında daha yağlı olurlar ve mide için zararlı, hazmı zor olur. Baş ağrısına ve öksürüğe neden olur. Soğan, tuz ve balla birlikte insan ve köpek ısırıklarına uygulanır. Gnaeus Pompeius Magnus, VI. Mithridatis’i mağlup ettikten sonra onun dolabında bulduğu Mithridatis’in el yazısı ile yazılmış panzehir şöyledir: İki kuru ceviz, iki incir, yirmi sedefotu yaprağı tuz ile birlikte bir araya getirilir, bu karışımı tüketip oruç tutan kimse gün içindeki tüm zehirlenme vakalarından korunur. Bu diyet aynı zamanda Marcus Aurelius tarafından da düzenli olarak uygulanmıştır. Meyvesi oruçlu bir kişi tarafından çiğnendikten sonra yaraya uygulanırsa kuduz köpek ısırma vakalarında etkilidir.
İbn-i Sînâ: Yaprak ve meyve kabuğu kanama durdurucudur. İltihaplı yaralarda kullanılır. Soğan ve tuzla birlikte köpek ısırığı vakalarında lapa olarak uygulanır.
Kaynaklar:Derleyen By Eyyupk
Fikri Demirtaş
Hekimhan Cevizi Daha fazla bilgi alamak için
T.C. TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI
Hekimhan İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ TELEFONU 0 (422) 713 10 12 ------ 0 (422)713 10 08
