Bldiğim kadariyla Turkiye'de domates tohumlarının hasadında genelde tohumu kurutma yontemi kullanılıyor. Biz, asağıda asama asama anlatmaya çalıştığım küflendirme yöntemini kullaniyoruz. Pek bilinmeyen bu yontemi hasat sırasinda dikkat edilmesi gereken konulardan da bahsederek resimlerle özetlemeye çalıştım:
1) Eger domatesleri hasat etmeden once sigara ictiyseniz, bitkiyi yetistirme doneminde Tutun Mozaik Virusu'ne kapi acmamak icin ellerinizi sabunlu suyla iyice yikamayi ihmal etmeyin.
2) Tohum hasadi yapilirken genelde bitkinin en cabuk olgunlasan ilk meyvelerinden saglikli ve iri olanlari secilir. Biz, tohum hasadi icin meyvelerin saglikli olmasi disinda bir kriter uygulamiyoruz. Irili ufakli, gec ya da erken olgunlasan meyvelerin tohumlari hep beraber toplanip birbirine karistiginda bitki cesidi daha saglikli temsil ediliyor diye dusunuyoruz.
3) Isleme baslamadan once, etrafta daha onceden hasat edilmis domates tohumu bulunmamasina ve etrafin temiz olmasina dikkat ediyoruz. Boylelikle farkli tohum cesitlerinin birbirine karismasini onluyoruz.
4) Tohumunu alacagimiz meyveleri hasat ettikten sonra genislemesine ikiye kesiyoruz.
5) Ikiye kesilmis domatesleri posalarini cikaracak sekilde sikarak ustune tohumunu almak istedigimiz cesidin adini yazdigimiz cam bir kavanozun ya da plastik bir bardagin (biz genellikle plastik bardak kullaniyoruz) icine domates sulariyla birlikte tohumlari aktariyoruz. Eger sizin tohumunu almak istediginiz domates fazla sulu degilse ya da meyve sayisinin azligindan dolayi tohumlari icinde tutacak miktarda sivi karisim elde edemeyecekseniz, karisimi sulandirmak icin su eklememenizi tavsiye ediyoruz. Cesitli kaynaklar, eklenen suyun hem fermentasyon surecine zarar verdigini hem de tohumlarin cimlenmesini tesvik ettigini savunuyor. Boyle bir durumda tohumlari yine kurutarak hasat edebilirsiniz.
6) Geriye kalan posayi yemekler icin sos yapiminda veya sicak komposta karistirarak degerlendiriyoruz. Bardagin icine aktardigimiz, icinde tohumlarin da bulundugu domates suyunu fermantasyona ugramalari icin birkac gun bardagin icinde agzini kapatmadan bekletiyoruz. Domatesi sikarken bu sivi karisimin icine ufak tefek domates parcalari da karisacaktir, bu parcalari temizlemek ve tohumlari tek tek ayirmak icin ugrasmayacagiz. Siviyi ve tohumlari icine aktardiginiz kabi gozden uzak bir yerde tutmanizda fayda var cunku kokusu ve goruntusu rahatsiz edebilir.
7) Bardagin tutuldugu ortamin sicakligina bagli olarak, fermentasyon sureci 2-3 gun icinde tamamlanacaktir. Biz, sicakligin ve tohumlarin bardagin icinde tutulma surelerinin surec sonunda elde edilecek tohumun temizligine etki ettigini gozlemledik. Kaynaklara gore fermentasyon suresince ortam sicakligi, tohumlarin cimlenme ozelliginin azalmasinin onune gecmek icin 21°C'nin altina dusmemeli ve 28°C'nin ustune cikmamali. Bunun disinda yine surece zarar vermemek icin tohumlari 4 gunden fazla bardagin icinde tutmamanizi da tavsiye ediyoruz.
Fermentasyon tamamlandiktan sonra karisimin ustunde asagidaki resimde de gorulen bakteriyel tabaka olusacaktir. Bu tabaka olustugunda, tohumlari temizleme vakti gelmis oluyor.
8) Bu asamada, once bakteriyel tabakayi kaldiriyoruz. Bunun icin bir catalin ya da cop sisin ucunu kullanabilirsiniz. Biz, genelde elimiz de alistigi icin catal ucunu kullaniyoruz. Tabakayi kaldirdiktan sonra atiyoruz. Bunu yapmadan once, eger varsa, tabakanin altina yapismis tohumlari da bardaga aktariyoruz.
9) Bakteriyel tabakayi kaldirdiktan sonra, bardagin icine su ekliyoruz. Dibe cokmeyip su yuzune cikan tohumlari cimlenme ozellikleri olmadigi icin fazla suyla birlikte lavaboya dokecegiz. Benzer sekilde, 6. asamada bahsettigimiz ve karisimin icinde asili halde duran kucuk domates parcalarini da atiyoruz. Bardagin icine birkac kez su doldurup bu islemi tekrarlayacagiz. Burda dikkat etmeniz gereken bardagi birden boca etmemeniz. Bardagin dibinde ekime elverisli bircok tohum oldugunu unutmayin.
10) Yikama islemini tamamladiktan sonra, bardagin altina bir suzgec yerlestirerek tohumlari suzgece aktariyoruz. Suzgeci muslugun altina tutup elimizle tohumlari ileri geri ittirmeden sadece suyun basinciyla yikiyoruz. Yine tohumlara zarar vermemek icin suyun sicak olmamasina dikkat edin. Tohumlar yikanirken, ayni zamanda daha once temizlenmeyen kucuk domates parcalarinin da kolayca temizlendigini goreceksiniz.
11) Suzgecin ustunde kalan tohumlari hemen plastik ya da kagit bir tabaga sert sekilde ve suzgeci tabagin disina tasirmadan silkeleyerek aktariyoruz. Bu asamada tabagi, tohumlarin kururken yapismayacaklari bir malzemeden secmenizde yarar var.
12) Tohumlari iyice kurumalari icin 4-5 gun kadar tabakta hava sirkulasyonunun iyi oldugu bir yerde bekletiyoruz. Kurutma suresince, tohumlarin icinde bulundugu tabagi kalorifer peteginin ustune veya baska herhangi bir isi kaynaginin yakinina koymazsaniz cok iyi olur. Sicaklik degisimleri ve/veya yuksek isi, tohumlarin bozulmasina neden olabilir.
13) Sira, tohumlari etiketleyerek saklamaya geldi. Eger ayni cesit domatesten farkli tarihlerde tohum aldiysak, bu tohumlari birbirine karistirmayip ayri ayri paketlerde etiketleyecegiz. Bunun bircok faydasi var. Bunlardan bir tanesi, eger capraz tozlasmaya ugrayan meyveler varsa, bu meyveleri sonraki yetistirme sezonunda belirleme imkanini saglamasi. Tohumlarinizi serin, kuru ve isik gormeyen bir ortamda saklarsaniz cimlenme omurlerini uzatmis olursunuz. Artik ekime hazirlar...
Fermentasyon yonteminin yararlari
1) Bu yontemin pratikte sagladigi yararlardan birisi, domates tohumlarinin etrafindaki jel tabakasinin surec sonunda tohumdan kolayca ayrilir hale gelmesi. Normalde, tohumlarin meyveden cikartilip oldugu gibi kurutulmasi islemindeyse bu mumkun olamiyor. Fermentasyon yontemiyle son derece temiz ve domates parcalarindan ayrilmis tohumlar elde ediyoruz.
2) Bu yontemin, domates yuzeyinde asagidaki resimde gorulebilen yaralara (Corynebacterium michiganense) yol acan patojenlere karsi etkili oldugu biliniyor.
Yararlanilan Kaynaklar:
Navazio, J., 2012. The Organic Seed Grower: A Farmer's Guide to Vegetable Seed Production. Chelsea Green Publishing, VT, USA, ISBN: 978-1933392776
http://www.agaclar.net/forum/domates/30572.htm
