Küçük meyveleri kabuğuyla yenen küçük bir süs ağacı. meyvesinin kabuğu tatlı, iç meyvesi ekşidir. Kumkuat meyvelerinin iriliği türüne, kültivarına göre değişir. Genel olarak küçük bir cevizden iri bir kayısıya kadar iriliktedir. Leblebi kadar küçük meyveli türleri de var.
Kumkuatın başlıca iki temel türü: Yuvarlak meyvelisi ve oval meyvelisi. Bunlar kışın açıkta -10°C derece soğuklara dayanıklıdır. Evlerde yetiştirilebilseler bile en iyisi yaz boyunca açık havada, iyi güneş alabileceği bir yerde tutmaktır. Sadece güneşe değil, havadar ortama ve esintiye de büyük ihtiyaç duyarlar. Aşağıdakilerden sadece birincisi tohumdan yetiştirildiğinde doğru tür olarak devam eder. Diğerleri tohumdan yetiştirilmeye uygun değildir, tür özelliği farklılaşır.
Kumkuat
Familya: Rutaceae (Turunçgiller)
Cins: Citrus (Narenciye)
Tür: Citrus japonica
Kültivar: C. Fortunella margarita ‘Nagami’
Kışa dayanıklılık: -10°C
1- Marumi (veya Morgani) kumquat – Yuvarlak kumkuat
En yaygın olarak yetiştirileni ve bonsai için rağbet edileni budur. Ev süs bitkisi olarak da yetiştirilebiliyor ama yine de mümkün olduğunca çok direkt güneş alabilmeleri ve temiz hava hareketlerinden, esintiden nasiplenebilmeleri gerekiyor. Yaprakları diğer türden daha küçük ve daha koyu renklidir.
Çoğatılması: 1- Tohum iledir. Tohumdan üretilenlerin kaç yaşında meyve vermeye başladığına dair kesin bilgi bulamadım (dört yıl diyenler var). 2- Aşı ile daha çabuk meyve veren kumkuat yetiştirmek mümkün elbette.
2- Nagami kumquat (Fortunella margarita) – Oval kumkuat
Evlere ve bonsaiciliğe yukardaki kadar elverişli değildir. Yaprakları daha büyük olur. Yaz mevsimi çok sıcak geçen memleketlere uygun bir kamkat türüdür. Sonbaharda erkenden uyku dönemine girerek kendisini kış soğuklarına karşı sıkı bir korunmaya sokar. Çiçekleri keskin kokuludur. Meyvesinin olgunlaşması kış sonunu bulur. Sadece sıcak memleketlerde meyveler gerektiği gibi lezzetli olabilir.
Çoğaltılması: Aşılama ile.
Fortunella margarita ‘Nagami’ – Bunun meyveleri yumurta biçiminde (armut biçiminde de diyebiliriz) daha hoş görünümlü oluyor.
Çoğaltılması: Aşılama ile.
Toprağı ve uygun toprak pH dereceleri: Genel bir ifadeyle, türlere göre asitli – nötr arasında değişir. Bazıları hafif alkalinli toprakları tolere edebilirler ama riske girmeyin. Toprağın biraz asitli olmasına dikkat edin. Hem organik besleyiciliği yüksek, hem doğal toprak mineralleri elementleri besleyiciliği yüksek toprak ister. Süzek olması da çok önemli. Şöyle bir karışımda kumkuat çok verimli ve sağlıklı gelişir: 5 ölçü iyi bir kompost (torf) toprak +2 ölçü kırmızı killi toprak + 1 ölçü ince ponza taşı + 1 ölçü kuvars kumu.
Eğer asitlilik yüksek olacaksa (mesela özel açelya toprağı veya aynı asitlilikte kompost toprak kullanacaksanız) kalsiyum ihtiyacı için toprağa az miktarda kalker taşı kırpıntıları katılması iyi olur (iki litre hacim toprağa bir çorba kaşığı kadar, pirinçten biraz büyük kırpıntılar).
Besin verme: Toprağa doğal gübre karıştırmak kumkuatlar içn sıkça tavsiye edilir ama risklidir. Çünkü alkalinliliği kumkuatlar için zararlı boyutlarda yükseltebilir. Onun yerine bitki besini vermeyi tercih ederseniz daha iyi olur. En iyisi deniz mahsullerinden yapılan özel bitki besinleridir. Bulamazsanız çiçekcoşturan, vilmorin, genta vb besinlerden verin.
Saksı / toprak değiştirme: Kumkuatlar güneşi sevdikleri için kalın kenarlı toprak saksılarda yetiştirmelisiniz ki kökler pişmesin zarar görmesin. Küçük saksılardaki küçük kumkuatları her yıl yeni toprakla bir boy büyük saksıya aktarın. Birkaç yıl sonra saksının derinliği 40 cm, genişliği 30 cm olduğunda saksı büyüklüğünü bunda sabit tutun. Sonraki yıllarda sadece toprak değiştirerek her yıl köklerde ufak tefek budamalar yapın.
Sulama: Çiçeklenmeden meyvelerin normal büyüklüğe yaklaşmalarına kadar toprak ıslaklığını yitirince (nemli olduğu halde elinize hiç yapışmayacak kadar kurumuşsa) sulayacaksınız. Sulama bol su ile yapılmalı, saksı alt deliklerinden kaydadeğer miktarda su çıkıp gitmeli. Ki saksı içeriğindeki toprağın her yerine su işlemiş olsun, kökler her yere yönlenebilir olabilsin. Meyveler irileştiğinde (meyve yoksa sonbaharda) sulama sıklığını azaltın: Fazla kurumasını beklemeden ama toprak üst yüzeyi fazlaca nem kaybedene kadar sulamayın. Tam dinlenme döneminde biraz daha beklenmeli.
Güneş ihtiyacı: Günde en az 4 saat direkt güneş almasını sağlamalısınız. İstanbuldan çok daha sıcak memleketlerde tam öğle vakti güneşi yazın zararlı olur.
Evde yeri: Yaz kış devamlı açıp uzun süre açık tutacağınız ve çok iyi güneş alabilen bir pencere önü.
Budama:
1- En dikkat edilmesi gereken şey dipten çıkan sürgünlerin anında köreltilmesidir. Kumkuatların aşılı olduğunu, dip sürgünlerin farklı bir türe ait olduğunu unutmayın. Öyle olmasa bile dip sürgünler hem bitkinin sağlıklı verimli gelişmesini engeller hem estetiği bozar.
2- Birbirine sürtünen dallar, birbirine bitişik dallar (biri) ana daldan ya da uygun bir yerden düzgünce kesilmelidir.
3- Kumkuatınıza derli toplu, kompakt, çam stili vesaire görünüm vermeye özenmeyin. Böylesi tarzlar çok özel bakım, daima özel ilaçlama gerektirir. En iyi şekil dağınık seyrek dallı şekildir. Yukardaki resimde gördüğünüz gibi. Bu tarzın avantajları çok. Herhangi bir bitlenmede mücadele çok kolay olur. Her daldaki yapraklar rahatça nefes alabilir, birbirlerinin ışığını engellemez, sağlıklı fotosentez yapabilir, mantar vb hastalıklara yakalanmaz, böcekler bitler kolay barınamaz.
4- Budamadan sonra kesik yerlerin üstüne gereken madde sürülmeli. Bazı kişilerin aşı macunu ile kapladıklarını görüyorum. Bence aşı macunu sağlıklı değil. Temiz aletlerle düzgün kesmek ve temiz tutmak daha iyidir. Bulabilirseniz macun olmayan budama ilaçlarından sürün.
5- Budama zamanı dinlenme döneminin ikinci devresi içinde olmalı. Kışın don olayı görülen yerlerde dışarda tutulanlar ise ilkbahar başında son don olayı tehlikesi geride kalınca budanmalı.
Çoğaltılması: Aşı ile çoğaltılırlar.
Kamkat (veya kumkuat) aşılamasında 3 önemli püf noktası:
1- Bilindiği gibi aşılı bitkilerde kök kısmı diğer bitkiye ait olarak devam eder. Turunçgiller arasında aşılamada limona, mandalinaya kısaca her tür narenciyeye kumkuat aşılamak mümkündür diye düşünebilirsiniz. Ama kumkuatın saksılarda yetiştirildiğini ve kendisine ait olmayan köklerin nasıl toprak istediğini, saksılarda gelişmeye uygun olup olmadığını, kumkuat meyvelerinin lezzetine olumsuz etki edip etmeyeceğini ve kışa dayanıklılık uyumunu düşünmek gerekiyor. Uzun yılların deneyimleri sonucunda en uygun iki kök bitkisi tespit edilmiş: Poncirus trifoliata ve greyfurt. İşte bu ikisi kumkuata zemin olmak için en uygun bitkilerdir. Bizde en kolay bulunan tür greyfurt olduğuna göre, çekirdeklerinden yetiştireceğiniz greyfurt fidanları bir yaşını doldurduktan sonra onlara kumkuat aşılayabilirsiniz.
2- Kalem, yarma vesaire aşıları kışın, bitki uyku halinden çıkmadan hemen önce, göz aşısı ise yaz ortası – yaz sonu arasında, bitkinin kısa dinlenme evrelerini kollayarak, yeni bir gelişime başlamasına yakın günlerde yapılmalı.
3- Kumkuatlarda göz aşısı daha uygun görülür ve genellikle bu uygulanır.
