1. Ekonomik önemi, Anavatanı ve Yayılma yerleri
Şalgam, turpları sebze olarak değerlendirilen lahana grubu sebzeleri içine alır. Çok eski zamanlarda beri insanlar tarafından kalınlaşmış etli kökleri yani turpları sebze olarak değerlendirilmektedir. Ülkemizde şalgam pişirilip yenilebildiği gibi özellikle güney bölgelerimizde mor havuçla fermantasyona uğratılarak şalgam suyu olarak tüketilen bir sebze olarak bilinmektedir.
Şalgamın orijini hakkında kesin bir bilgi yoktur. Ancak Asya ve rusya olduğu iddia edilmektedir. Ülkemizde1.600 ton şalgam üretimi yapılmaktadır.
2. Morfolojik özellikleri
2.1. Kök
2.2. Turp
2.3. Yaprak
2.4. Çiçek
2.5. Meyve
2.1. Kök
Şalgamda çok belirgin bir kazık kök vardır. Kökün üst kısmı ile hipokotil kısmında besin maddelerinin birikmesi ile oluşan şalgamın bir kısmı toprak içinde diğer bir kısmı ise toprak üzerinde kalır. Şalgam geliştikten sonra kökü ayırmak zorlaşır. Şalgamın dip kısmından çıkan kazık köklerden daha sonra saçak kökler çıkar. Kazık kök 20-40 cm derinliğe kadar inebilir. Yan kökler ise yanlamasına ve diklemesine gelişir. Yan kökler 30-50 cm’lik bir çevreye yayılır. Şalgam orta derin köklü bitkiler grubuna girer.
2.2. Turp
Şalgam turpları farklı şekil ve renklerde olabilir. Şalgamların şekli çeşidine göre basık, yuvarlağa yakın ve uzun-yuvarlak olabilmektedir. Şalgamlar kırmızı, mor, beyaz, sarı ve yeşil olabilmektedir. Büyüklükleri yetiştirme koşullarına göre değişmektedir.
Şalgamların çapları 5-20 cm arasında, boyları ise 5-30 cm arasında değişir. Hasat edilmeyen ve irileşen şalgam turplarında koflaşma, liflenme, yarılma ve odunlaşma görülür.5-10 cm çapında ve boyutunda olan şalgamlar tercih edilir.
2.3. Yaprak
Yapraklar diğer turplarda olduğu gibi şalgam turpunun üst kısmında geniş olup yaprak ucuna
doğru incelir. Sap yuvarlak yapıda olup iç kısmı olukludur. Yaprakların şekil ve büyüklükleri çeşide göre değişmektedir. Şekilleri genelde ovaldir. Bazı çeşitlerde yumurta ve kalp şeklinde yapraklara da rastlanır. Yaprak kenarları düz veya testere dişli yapıda, renkleri ise genellikle yeşildir. Bazen yapraklarda tüylülük ve hafif kırmızı tona kaçan renkler görülür.
2.4. Çiçek
Bitkilerin çiçeklenmesi üzerine gün uzunluğu ve sıcaklığın etkisi vardır. Düşük sıcaklıklarda vernalizasyon ihtiyacını karşılayan bitkiler ilkbaharda günlerin uzamaya başlaması ile şalgam üzerinde oluşan 10-15 yaprağın orta kısmından çiçek sürgünleri oluştururlar. Çiçek sürgünleri 50-150 cm arasında çok dallı bir gelişme gösterirler. Çiçekler genellikle yan dallar üzerinde oluşur. Taç yapraklar sarı veya beyaz renkli olabilir. Tozlanma arı ve diğer böceklerle olur.
2.5. Meyve
Çiçeklerden sonra oluşan meyveler lahana grubu sebzelerde olduğu gibi siliqua tipi meyveler şeklindedir. Meyveler iki karpelli olup farklı uzunluktadırlar.
3. Tohum ve çimlenme özellikleri
Şalgam tohumları lahana tohumlarına çok benzerler. Bir gramında bulunan tohum sayısı 300-450 adet arasında değişir. Lahana tohumuna benzediği için şalgam tohumu alınırken çok dikkatli olmak gerekir. Tohumlar çimlenme sürelerini normal koşullarda 3-5 yıl muhafaza edilirler. Optimal çimlenme sıcaklığı 15-25°C’dir. Toprak sıcaklığı ve nemi iyi ise tohumlar ekimden 2-4 gün sonra çimlenerek toprak yüzüne çıkarlar.
4. Yetiştirme istekleri
4.1. İklim isteği
4.2. Toprak isteği
4.1. İklim isteği
Şalgam serin ve ılık iklim sebzesi olarak bilinir. Şalgam soğuklara karşı diğer sebzelere nazaran daha dayanıklıdır. Yüksek sıcaklıklardan hoşlanmaz. Yüksek sıcaklıklarda şalgamda koflaşma, liflenme, ve odunlaşma meydana gelir. Soğuk bölgelerde ilkbahar, sıcak bölgelerde sonbahar ekimi yapılır. Sıcaklık 0°C’ye düştüğünde bitki gelişmesi yavaşlar, sıcaklığın yükselmesi ile bitkilerde çiçeklenme başlar. Bitki gelişmesi döneminde meydana gelen yüksek sıcaklıklar ve hava neminin azalması şalgam yumrularının küçük kalmasına neden olur.
4.2. Toprak isteği
Şalgam derin, geçirgen, organik madde ve besin maddelerince zengin tınlı, tınlı-killi ve kumlu-tınlı topraklardan hoşlanır. Toprağın derin bünyeli olması kaydı ile çok hafif ve çok ağır topraklar dışında her toprak tipinde şalgam yetiştirilebilir. Kumlu ve kumlu-tınlı topraklarda üretimin başarılı olabilmesi için yeterli ölçüde gübreleme yapılması gerekir. 4.5-7.5 pH değerleri arası uygun değerlerdir.
5. Yetiştirme şekli
5.1. Toprak Hazırlığı ve Ekim
5.2. Çapalama ve Sulama
5.3. Gübreleme
Şalgam tohumlarının doğrudan yetiştirme yerlerine ekilmesi yoluyla üretilir. Tohum ekimi bölgenin iklim şartlarına ve hasat döneminde göre ılık bölgelerde ilkbahar döneminde Mart-Nisan aylarında, sıcak bölgelerde ise sonbahar-kış döneminde Ağustos-eylül ve ekim aylarında yapılır.
5.1. Toprak Hazırlığı ve Ekim
Tohum ekimi için toprak 15-20 cm derinlikte sürülür. Tırmık çekilecek taş ve yabancı maddelerden temizlenir ve tesviye edilir. Ekilen tohumların çimlenmeleri ve bitki çıkışlarının düzenli olması için toprak çok iyi şekilde ekime hazırlanmalıdır.
Şalgam genellikle tavalarda yetiştirilmektedir. Yetiştirme yerlerinin meyil durumuna göre tavalar hazırlanır. Tohum ekimi serpme ve sıravari yapılabilir. Kültürel işlemlerin daha kolay ve verimli yapılabilmesi için sıra usulü ekim tercih edilmelidir. Yağmurlama sulama yapılacak ise ekim tavalara değil düz tarlaya yapılmalıdır. Tohum ekimi elle veya mibzerle yapılmalıdır. Elle tohum ekimi genellikle serpme olarak yapılır. Tavalara ve düz tarlaya serpme usulü ekim yapılacak ise dekara 200-250 gr toprağa karıştırılır. Tohum ekim döneminde toprak tavda olmalıdır. Aksi taktirde tarla ekim öncesi sulanmalıdır. Tohum ekiminden 4-10 gün sonra tohumlar çimlenerek bitkiler toprak yüzeyine çıkarlar.
Elle sıra usulü tohum ekimi yapılacaksa gerek tavalara gerekse düz alana toprak yapısı ve çeşidin gelişme durumuna göre 30-50 cm aralıklarla 2-3 cm derinlikte sıralar açılır. Açılan bu sıraların içine 5-10 cm’de bir tohum gelecek şekilde ekim yapılır. Tohumların üzeri daha sonra tırmıkla örtülür ve sürgü ile bastırılır.
5.2. Çapalama ve Sulama
Tohum ekiminden sonra toprakta yeterli sıcaklık ve rutubet var ise tohumlar ekimden 4-10 sonra çimlenerek bitkiler toprak yüzeyine çıkarlar. Tohum ekiminden 3-4 hafta sonra bitkiler 3-4 yapraklı döneme geldiğinde seyreltme yapılır. Toprak işlenip boğaz doldurulur. Bundan sonra 2 veya 3 defa daha sulama ve sulamadan sonra toprak tava geldiğinde seyreltme ve çapa yapılır. Son çapada bitkiler arası mesafe sıra arası 30-40 cm, sıra üzeri 15-20 cm olacak şekilde ayarlanır.
Şalgam yetiştiriciliğinde kaliteli ve yüksek verime ulaşmak için çapa ve sulamanın büyük ölçüde etkisi vardır. Zamanında yapılmayan çapa ve verilmeyen su kaliteyi düşürür, ürün miktarını azaltır.
5.3. Gübreleme
Şalgam ağır gübresinden hoşlanır. Tohum ekiminden önce dekara 4-6 ton yanmış ahır gübresi verilmelidir. Dekara 10-15 kg azot, 8-10 kg fosfor, 20-30 kg potasyum ve 10-15 kg kalsiyum verilmelidir. Kumlu topraklarda şalgam verilecekse suni gübrenin 1/3 ‘ü ekim öncesi, 1/3’ü şalgam oluşumu başlarken, 1/3’ü de şalgamlar irileşmeye başladığında olmak üzere üç seferde verilmelidir.
6. Olgunluk, Hasat ve Depolama
Şalgamlar normal şartlarda çeşidin erkencilik ve irilik durumuna göre tohum ekiminden 3-4 ay sonra hasada gelir. Şalgamlar 5-10 cm çapa ulaştıklarında hasat edilirler. Şalgamlar irileştikçe odunlaşma belirtileri başlar. Bu bakımdan irileşme olsun fazla ürün alınsın diye beklemek kalitenin düşmesine, Pazar değeri olmayan şalgamların oluşmasına neden olur. Hasat küçük işletmelerde elle, büyük işletmelerde makine ile yapılır. Şalgam taneleri küçük ise 4-8 tanesi demet haline getirilerek arz edilir. Şalgam üzerinden varsa kökler temizlenir. Hasat edilen şalgam pazara sunulmadan önce yıkanmalıdır. Şalgam yumruları 2-5°C sıcaklıkta 3 aya kadar depolarda saklanabilir. Şalgamlar bazı yörelerde özellikle soğuk bölgelerde kum veya toprak içinde uzun süre muhafaza edilmektedir.
7. Verim
Yetiştirilen çeşitlere bağlı olarak iyi bir tohum kullanılması ile uygun yetiştirme ve bakım koşullarında dekardan ortalama olarak 3-5 ton arasında değişen şalgam yumrusu hasat edilmektedir.
8. Tohum üretimi
İlkbaharda ekilen şalgam kışa kadar sadece baş oluşturur. Bu nedenle kışı katlanarak geçirdikten sonra baharda tohumluk parseline dikilir. Bitkilerin çiçeklenmesi diğer lahana grubu sebzelerde olduğu gibidir. Tozlanma böcekler yardımı ile olur. Tohum üretiminde çeşitler arasında 400m mesafe bırakılmalıdır. Çiçeklenen ve meyve bağlayan bitkiler üzerindeki meyveler çatlayıp tohumlar dökülmeden önce hasat edilir, ayıklanır ve savrulup temizlenerek ambalajlanır. Sonbaharda ekilen ve kış döneminde şalgam oluşturan şalgamlar ya yerlerinde bırakılır, yada şalgamlar hasat edilerek kum içerisine bir başka yerde saklanır. İlkbahar döneminde tohumluk için seçilen şalgam yumruları tohum üretim parsellerine 60-70 cm sıra arası, 25-30 cm sıra üzeri mesafelerle dikilirler. Havaların ısınması ve günlerin uzaması ile bitkiler çiçeklenir. Çiçeklenen ve meyve bağlayan bitkilerdeki tohumlar hasat olgunluğuna geldiğinde dökülmeden hasat edilmelidirler. Dekardan yetiştirme koşullarına bağlı olarak ortalama 30-60 kg arası tohum elde edilir.
Alt Başlıklar
Şalgam Çeşitleri
