Haseki Küpesi (Aquilegia sp.) Yetiştiriciliği
Bilimsel Sınıflandırma
Âlem: Plantae
Bölüm: Magnoliophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Ranunculales
Familya: Ranunculaceae
Cins: Aquilegia sp.
Genel Özellikleri
Orta Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya’da yaygın olarak bulunmaktadır. Ülkemizde Anadolu’ nun iç kesimlerinde doğal olarak yetişmektedir. Dayanıklı, otsu 2 yıllık ya da çok yıllık bitkidir. Çiçekleri çok gösterişlidir. Yaz başından itibaren çiçeklenir.
Çanak yaprak sayısı beş tanedir ve bazen renklidir. Beş adet taç yaprağı olup bunlar çok renklidir. Daha çok mavi rengin hâkim olduğu taç yaprakta sarı, kırmızı ve beyaz da olabilmektedir. Yaprakları iki üç parçalıdır. Kuvvetli bir kök sistemi vardır. Çok değerli bitkilerdir.
Çiçeklenme tüm çoşkusuyla bahar aylarında yaşanır ve eşi benzeri görülmemiş güzellikte çiçekler çokta zarif sürgünleri süsler. Haseki küpelerinde en sevdiğimiz özelliklerden biri de derli toplu olmalarıdır. Ilıman bölgelerde yıl boyu dikili olduğu alanı süsleyen mavi yeşil yaprakları ile tarhları doldururlar. Çiçek sürgünleri içte bu bodur ve yere yakın zarif yapraklar arasından göğe doğru yükselir. Çiçekler asla yaprakların altında kalmakla beraber iri, dolgun ve dikkat çekicidir.
Her haseki küpesi onu uzun yıllar gelişerek destekleyeceği yumru bir kök oluşturur. İlk sezonunda 4-6 sürgün ve 10 adedi geçmeyen çiçekler takip eden yıllarda tek kökten sayısı yüzlere ulaşan çiçeklerle bezer sürgünleri.
İdeal bir saksı bitkisidir. Yarı gölge de ve nemli toprakta sorunsuz, zahmetsiz gelişerek yetiştiricisine kayif verirler.
Ekim zamanı : Şubat, Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Eylül, Ekim, Kasım, Aralık, Her mevsim
Dikim yeri : Bordür ve Tarhlar, Kaya bahçesi, Saksıya uygun, Kır bahçesi
Özelliği : Kolay yetişen, Uzun süre çiçekli, Yaz kış yeşil, Çok yıllık, Az bakım ister
İklim ve konumu : Kuraklığa dayanıklı, Yarı gölge, Sıcağa dayanıklı, Gölge, Sahil kesimi, Dona dayanıklı
Çiçeklenme zamanı : İlkbahar, Yaz
Çiçek rengi : Karışık renkli
Türüne göre : saksı ve çiçek tarhı
Üretimi
Kökten ayırma, yan sürgünlerin çoğaltılması ve tohumla olmaktadır. Tohum ekimi
ilkbaharda yapılır. Ekimden iki hafta sonra çimlenir. Tohumlar iki yıl çimlenme
yeteneklerini kaybetmeden korunabilir.
Tohumlar çimlenince ve bunlar 2–3 yapraklı olunca şaşırtılmalıdırlar. Tohumdan üretilen bu bitkiler ancak ikinci yıllarında çiçek açmaktadırlar. Kök çelikleriyle üretimde zamanlama olarak nisan eylül arasında olmalıdır. Kökten ayırma yöntemi ile üretilen fideler hemen ilk yılda çiçek açarlar. Yeni ayrılmış fideler gölge bir ortamda tutulmalıdırlar.
Ekolojik İstekleri
Her türlü yumuşak kültür toprağında yetişmektedir. Kumlu – tınlı topraklardan çok hoşlanır. Kireçli topraklarda yetiştirilecekse toprağa yaprak çürüntüsü ilave edilmelidir.
Güneşli ve yarı gölge ortamları sever. Yarı gölge alanlarda rahatlıkla kullanılan bir bitkidir.
Peyzajda Kullanımı
Orta bölmelerde, göbeklerde ve kenar bölgelerde rahatlıkla kullanılır. Genellikle bahçenin her yerine dikilebilir. Çiçek bordürlerinde çok kullanılır. Park ve bahçelerde renk sağlamak amacıyla kullanılır. Kesme çiçek olarak da kullanılmaktadır.
Önemli Türleri
Aquilegia coerula
Kuzey Amerika’da dağlık bölgelerde doğal olarak yetişmektedir. 2000 – 5000 m yükseklikte rahatlıkla yetişir. Çok yıllık otsu bitkilerdir. Güçlü kök sistemleri vardır.
Aquilegia 40 – 80 cm boylanabilmektedir. Çiçeklerin çanak yaprakları beyazdır. Mahmuz
şeklini almış olan taç yapraklar mavidir. Pembe renkli olan çeşitlerde bulunmaktadır.
Çiçekler mayıs – haziran arasında açmaktadır. Yaprakları parçalı, üst yüzü yeşil, alt yüzü
grimsi yeşildir. Her türlü, yumuşak yapıda kültür toprağında kolayca yetişebilir.
Fakat daha çok tınlı-kumlu toprakları sever. Kökten ayırma, yan sürgünler ve tohumla üretilebilirler. Tohum ekimi, ilkbaharda yastıklara yapılır. Ekimden 2 hafta sonra çimlenirler. Fakat tohumlar olgunlaşınca hemen ekildiklerinde, çimlenme ertesi yıl ilkbaharda olur. Tohumla üretimde kültür formlarında açılım görülür. Tohumlar 2 yıl süre ile çimlenme güçlerini korur. Genç fideler sıcak ve kumlu toprakları sever.
Aquilegia canadensis
Doğu ve kuzey Amerika’ da bulunur. 30 – 60 cm boylanır. Çiçekleri kırmızı, sarı renklidir. Çiçek mahmuzları taç yapraklarından daha uzundur. Çiçeklerini mayıs - haziran arasında görmek mümkündür.
Aquilegia chrysantha
Güney batı Amerika’ da doğal olarak bulunur. Bitki 80 cm boylanabilir. Çiçekleri sarı
renkli olup haziran - temmuz aylarında açar. Güzel çiçekleri vardır.
Yaprağın üst yüzü açık yeşil, alt yüzü grimsi yeşildir. Işıklı ve gölge yerlerde kuru – taze ve hafif, kumlu topraklarda yetişir. Kökleri yumruludur.
Aquilegia x hybrida
Çok yıllık bir bitkidir. 30 – 60 cm boylanır. Yapraklar derin loplu, koyu yeşil ve bileşik yaprak formundadır. Çiçekler bileşik salkım, çanak ve taç yapraklar beşer adet aynı
ya da farklı renkte olabilmektedir. Taç yaprakların arkasında uzunca mahmuz bulunur. İlkbahar yaz aylarında çiçeklenirler. Tohum veya ayırma ile üretilirler.
Tohumlar ilkbaharda seralarda ekilir. Ayırma işlemi ise, erken ilkbaharda ya da çiçeklenmenin ardından yapılır. Keskin bir bıçakla kökleri ile birlikte ayrılan parçalar yeni yerlerine dikilir. Yarı gölge ortamlardan hoşlanırlar. Killi ıslak topraklardan hoşlanırlar. Şiddetli soğuklardan zarar görürler.
Karşılaşılan Önemli Hastalık ve Zararlılar
Botrytis cinera, Septoria obesa, Rizoctania, Verticillum, Pythium mantari hastalıkları
ile mücadele edilir. Bitki zararlılarından da yaprak galeri sineği problem yaratmaktadır.
Nasıl çimlendirilir ?
Bahar ve yaz dönemi ekimleri: Şubat – Mayıs aylarında iyi elenmiş nemli çimlendirme torfu yüzeyine tohumları ekin. Üzerlerine elenmiş torftan 1-2 mm. kalınlığında serip, dikkatlice toprağı bozmadan sulayın. Toprağın nemini koruması için plastik bir poşete saksıyı sarabilir ya da üzerine cam kapak kapatabilirsiniz. Saksıdaki toprak yüzeyinin gün ışığı görmesini engellemeyin. Evet öğlenin yakıcı güneşini görmesin ama tohumların çimlenmesi için aydınlık ve gün ışığı gören bir yerde tutulması gerektiğini hatırlayın.
Haseki küpeleri ideal şartlarda yaklaşık 30 günde çimlendirilebilir. Ancak diğer durumlarda çimlenme +60 güne uzayabilir. Çimlenme 15-20 derecede nemli toprakta gerçekleşeceğinden bu süre zarfında toprağın nemini muhafaza etmeye özen gösterin. Unutmayın tohumlar er yada geç çimlenecektir. Sabırlı olun.
Çimlenme gerçekleşince örtüyü açın ve yavaş yavaş hava almasını sağlayın genç filizlerin. Ne zaman elle alınabilir boya geldiler ve 4 çift yaprak oluşturdular, dikkatlice köklerini bozmadan tek tek geniş saksılara (9cm çap yeterlidir) şaşırtın(dikin). Bu evrede paketin üzerinde yazananın 2-3 katı sulandırarak sıvı gübre vermek doğrudur. Son don tehlikesinin geçmesini bekleyin ve fidelediğiniz bitkileri kalıcı yerlerine dikmek için dış mekana taşıyın.
Ek bilgiler
** Yeni başlayanlar için alternatif çimlendirme yöntemi: Şubat başında nemli torf ile doldurduğunuz saksılarınızın yüzeyine tohumlarınızı ekin, elinle hafifçe basıtın ve üzeirne 1-2 mm geçmeyecek şekilde elenmiş vermikülit serin. Saksıları bahar yağmurlarını da alabilecekleri korunaklı bir yere yerleştirin. Bırakın gerisini doğa halletsin.
Bunu yapraken dikkat etmeniz gerekenler:
1- tohumları böceklerin götürmemesi için yerden yüksek bir yere koyabilirsiniz.
2- Saksı çimlenme gerçekleşene dek toprağı kurumamalı ve hep nemli kalmalıdır. Bunun için yağmursuz dönemlerde mutlaka sulayın. Sulamayı saksı altına koyduğunuz bir tabaktan yapmalı saksının suyu çekmesini beklemelisiniz.
3- Daima temiz saksı, temiz torf kullanın. Bahçe toprağı kullandığınızda mutlaka yabani ot tohumları siz bilin ya da bilmeyin toprağın içinde gizlidir ve hemen onlar çimlenir. Bu kez siz haseki küpesi diye bambaşka bir bitki yetiştirebilirsiniz.
4- Çimlenme havaların ısınmaya başlaması ile gerçekleşecektir. Bu aşamadan sonrasını yukarıdaki gibi gerçekleştirebilirsiniz.
1 comment
Merakımı giderdim. Gerçekten güzel bilgiler vardı.Teşekkür ederim
Reply