Gübrelerden en iyi şekilde yararlanmak için onların toprağa uygulanma zamanına ve şekline çok dikkat edilmesi gereklidir. Uygulanacak gübrenin sadece çeşidini ve miktarını bilmek yeterli değildir.
Gübreleme zamanının seçiminde önemli olan bitkinin ihtiyacı olduğu zaman ona gerekli ortamı ve besin maddesini sağlamaktır. Bu nedenle bazı bölgelerde yetiştirilen belli bitkiler için verilmesi gereken gübre miktarı bir defada verilirken bazı bölgelerde bölünerek birkaç defada verilebilmektedir.
Gübrenin çok erken veya çok geç verilmesi halinde gübreden beklenen yarar büyük oranda azalmaktadır.
Gübrelerin uygulama şekli ve zamanları bitkilerin besin maddesinden yararlanmaları açısından önemlidir. Ticaret gübreleri ile organik artık uygulamalarının toprağa verilme şekilleri ve uygulama zamanları ile ilgili bir genelleme yapmak mümkün değildir. Ancak gübrelemeden elde edilmek istenen faydanın sağlanabilmesi için bu materyalleri toprağa en uygun zamanda ve doğru şekilde uygulamak gerekmektedir. Bu nedenle uygulanmak istenen gübre materyali çok iyi bilinmeli, uygulanma zamanı ve metodu o gübrenin cinsine göre belirlenmelidir. Toprağa uygulanan besin maddelerinin toprakta uzun zaman alınabilir yapıda kalamayacakları bilinmelidir.
3.1. GÜBRELERİN UYGULAMA YöNTEMLERİ
Gübrelerden en iyi şekilde yararlanmak için uygulama zamanı kadar uygulama yöntemi de çok önemlidir. Gübreleme yöntemleri yüzeye serpme, banda(sıraya) uygulama, yapraktan uygulama ve sulama ile birlikte uygulama olarak sıralanabilir.
3.1.1. YÜZEYE SERPME
Gübrenin elle veya gübre dağıtıcı aletlerle toprak yüzeyine serpilerek uygulanmasıdır. özellikle azotlu gübreler yüzeye serpilerek uygulanmaktadır. Ekimden önce olduğu gibi ekimden sonra veya bitki geliştikten sonra da uygulanabilmektedir. Sık ekimi yapılan bitkilere kolay gübreleme sağladığından tercih edilmektedir. Çok geniş arazilerin kısa sürede ve pratik şekilde gübrelenmesinde kullanılır. Bu şekilde gübrenin uygulanması hem zaman hem de işçilikten tasarruf sağlamaktadır.
Resim 3.1. Makine ile üst gübre uygulaması (Serpme uygulama)
Resim 3.2. El ile serpme uygulama
3.1.2. BANDA UYGULAMA
Gübreler ekimden önce tohum veya fidenin 3-5 cm altına veya yanına, elle veya makinalarla uygulanır. Tahılların ve diğer tarla bitkilerinin mibzerle ekiminde tohumla birlikte gübre tohum yakınına verilmiş olur. Fosfor ve çinko gibi toprakta kolayca yarayışsız forma geçen elementler için banda uygulama en uygun yöntemdir. Köke en yakın bölgeye verildiğinden bitki kolayca alabilmektedir. Sıraya ekilen bitkilerde gübrelerin banda uygulaması önerilmektedir. Toprak yüzeyine göre alt kısmı daha nemli olacağından gübrenin yarayışlılığı artmaktadır. Gübre fiyatının yüksek olduğu ve daha az gübre kullanma zorunluluğu olduğunda banda uygulama en uygun yöntemdir.
Resim 3.3. Meyve ağaçlarında banda (taç izdüşümüne) uygulama yöntemi.
Meyve ağaçlarında banda uygulama taç izdüşümüne uygulama şeklinde yapılmaktadır. özellikle fosfor, potasyum ve mikroelement gübrelerinin taç izdüşümüne, 15-20 cm açılan derinliğe uygulanması ve uygulandıktan sonra üzerinin toprakla kapatılması gereklidir.
Fosforlu ve gerekiyorsa potasyumlu gübre erken ilkbaharda ağaç tacının altına (izdüşüme) açılacak 15-20 cm genişlik ve 15-20 derinlikte daire şeklindeki hendeğe, verilerek üzeri toprakla doldurulur.
Toprak işlemenin traktörle yapılabileceği hallerde, gübreler ağaç sıralarına paralel geçen 15-20 cm derinlikte açılan hendeklere verilebilir. 1 numaralı sıralar birinci yıl, 2 numaralı sıralar ikinci yıl gübrelenir.
3.1.3. YAPRAKTAN UYGULAMA
Kimyasal gübrelerin bitkiyi yakmayacak dozlarda suda eritilerek bitkinin üst aksamına ve özellikle yapraklara püskürtülerek uygulanmasıdır. Yapraktan beslenme ile bitkilerin tüm besin elementleri özellikle makroelement ihtiyaçlarının karşılanması mümkün değildir. Genellikle mikroelement içeren gübreler için uygun bir yöntemdir. Gübrelerin topraktan uygulanması değişik nedenlerden dolayı uygun olmayabilir. örneğin toprakta kireç yada pH nın yüksek oluşu nedeniyle topraktan uygulanan mikroelement gübreleri etkisiz olmaktadır. Bu nedenle özellikle mikroelement eksikliklerinin etkili ve hızlı bir şekilde giderilmesi için en iyisi yapraktan uygulamadır. Yapraktan gübrelerin uygulanması özellikle meyve ağaçlarında yardımcı ve çabuk tedavi edici bir yöntemdir. Yapraktan gübrelerin uygulanmasında en önemli konu uygulama zamanıdır. örneğin bitkilerin çiçeklenme döneminde veya meyve oluşumu sırasında yapraktan gübreleme yapılmamalıdır. Uygulanırsa çiçeklerin yanmasına ve tozlaşmanın engellenmesine neden olabilir. Sabah erken saatlerde yada akşam serinliğinde uygulama yapılmalıdır. Yaprakların alt ve üst yüzeyleri çok iyi ıslatılmalıdır.
3.1.4. SULAMA İLE BİRLİKTE UYGULAMA (FERTİGASYON)
Gübrenin sulama suyuna karıştırılarak sulama ile birlikte gübreleme yapılmasıdır. Zaman işçilik ve yakıt tasarrufu bakımından çok uygun bir yöntemdir. Ancak suda kolay eriyebilen azotlu ve potasyumlu gübreler bu metotla verilebilir. Amonyum nitrat, Amonyum sülfat, Kalsiyum nitrat, üre, Amonyum fosfat, potasyum klorür, potasyum sülfat, diamonyum fosfat gibi gübreler su ile karıştırılarak verilebilir. Sulama suyuyla verilmeyecek bileşikler ise fosforik asit, susuz amonyak, amonyak eriyikleri, süperfosfat, jips, kireç ve bazı kompoze gübrelerdir. Fertigasyonda kullanılacak gübreler suda çökelme yapmayacak veya basınçlı sulama sistemleriyle uygulanacaksa tortu oluşturmamalıdır.
3.2. GÜBRELERİN UYGULAMA ZAMANI
Genel olarak gübrelerin uygulama zamanı;
• İklim koşulları
• Toprak Koşulları
• Bitki Türü
• Kullanılacak Gübre Çeşidine göre,
değişmektedir. Buna göre;
• GÜBRELER HANGİ İKLİMLERDE NE ZAMAN UYGULANMALI?
Yağışlı ve nemli iklim koşullarında gübrelerin uygulama zamanı olabildiğince ekime yakın dönemde yapılmalıdır. Çünkü yağışlarla bitki besin maddelerinin yıkanma şeklinde kayıpları artmaktadır. Çok sıcak ve çok kurak koşullarda ise gübreden buharlaşma ile ve fiksasyonla kayıplar olabilecektir. Bu durum göz önüne alınarak gübreleme zamanı ayarlanmalıdır. Gübre verme zamanı konusunda üzerinde durulması gereken en önemli konulardan birisi tohumun çimlenmesi sırasında toprakta yeteri kadar bitkiye yarayışlı besin maddesi bulunduracak şekilde gübreleme zamanını ayarlamaktır. Aksi durumda gübrelemeden amaçlanan başarıya ulaşılamaz.
• TOPRAK KOŞULLARINA GöRE GÜBRELEME ZAMANI DEĞİŞİR Mİ?
Gübrelerin toprakta tutunmaları ve yarayışlılıklarının fazla olması için toprak koşullarıda iyi bilinmelidir. Hafif bünyeli kumlu topraklarda besin elementleri toprağa tutunamadıkları için uygulamadan sonra topraktan ya yıkanma yada buharlaşma yoluyla kaybolmaktadır. Hafif bünyeli topraklarda özellikle azotlu gübrelerin bölünerek uygulanması kayıpların azaltılması açısından uygundur. Kireçli ve hafif alkali topraklarda verilen fosfor fiksasyona uğramakta ve bitkinin yararlanamayacağı şekle dönüşmektedir. Bu nedenle fosforlu gübrenin ekimden hemen önce hatta ekimle birlikte uygulanması gerekmektedir.
• HANGİ BİTKİLER İÇİN NE ZAMAN GÜBRE VERMELİYİZ?
Sebzelerde ve yeni meyve bahçeleri tesis ederken kimyasal gübreler ekimle veya ekimden hemen sonra uygulanmalıdır.
Meyve ağaçlarının gübreleme zamanı bölgenin iklimine göre değişmekle birlikte ılıman bölgelerde şubat mart aylarında, kışı şiddetli geçen bölgelerde ise mart nisan aylarında yapılmalıdır. O yılın ilk gübrelemesinde önerilen fosforlu ve potasyumlu gübrenin tamamı ve azotlu gübrenin yarısı verilmelidir. Azotun diğer yarısı 2-3 ay sonra sulamadan hemen önce tırmıkla toprağa hafifçe karıştırıldıktan sonra sulanmalıdır.
• HANGİ GÜBREYİ NE ZAMAN VERMELİYİZ?
Gübrenin uygulama zamanı gübre çeşidi dikkate alındığında iki faktöre göre değişmektedir.
1. Gübrenin organik ve inorganik formda olmasına göre,
2. Bitki besin elementinin çeşidine göre farklıdır.
Genel olarak organik gübrelerin sonbaharda toprağa uygulanmaları daha uygundur. Çünkü kış yağışları ile birlikte organik gübrenin toprağa nüfuz etmesi sağlanacaktır. İnorganik yani kimyasal gübrelerdeki besin elementleri bitkinin alımına hazır durumdadır. Bu nedenle ekim veya dikim sırasında uygulanmalıdır. Bu gübrelerin uygulanma zamanı ise verilecek bitki besin elementlerine göre değişiklik göstermektedir. Fosforlu ve potasyumlu gübreler ekimden önce veya ekim sırasında verilmelidir. Azotlu gübreler ise mutlaka bir kaç defada bölünerek uygulanmalıdır. Çünkü azot hareketli bir elementtir ve kolayca kaybolmaktadır. Yarısı ekimle birlikte veya ekimden hemen sonra, diğer yarısı ise bitkinin gelişme döneminde verilmelidir. Yağışlı bölgelerde veya kumlu topraklarda uygulanacak olan azotlu gübreler daha çok parçaya bölünerek uygulanabilir. Bu uygulama şekli ile gübreden meydana gelecek kayıplar asgaride tutulabilir.
Bu bilgilerimizin ışığı altında bir genelleme yapacak olursak:
3.3. KİMYASAL GÜBRELERİN UYGULANMASI
Kimyasal gübreler tekli veya çoklu olmak üzere bitki besin elementlerini bitkinin kullanımına hazır bir şekilde bulundurmaktadır. Bu nedenle ekim veya dikim sırasında veya sonrasında hemen uygulanmalıdır. Çok erken verilmesi halinde toprakta zamanla ya kaybolur yada bitkinin alamayacağı yarayışsız forma dönüşmektedir. Bitki büyüdükten sonra gecikerek verilmesi halinde ise toprak yüzeyinde kalır ve bitkiye yararı olmaz.
Azotlu gübreler çok hareketli olduklarından fazla yağış ve sulama ile yıkanarak, gaz halinde uçarak kaybolurlar. Bu gibi kayıpları önlemek için bu besin maddesine en çok ihtiyacı olduğu gelişme dönemlerinde bölünerek uygulanmalıdır. O yıl o ürüne gerekli olan yani toprak analiz sonuçlarına göre önerilen azotun yarısı ekimle birlikte veya hemen sonra verilmelidir.
Fosforlu Gübrelerin uygulanma zamanı; ekimden hemen önce tamamı uygulanmalıdır.
Potasyumlu gübrelerin uygulanması toprak analiz sonuçlarına göre gerekiyorsa uygulanması gereklidir. Bu gübre de fosforlu gübreler gibi ekim veya dikim zamanında verilmelidir. Potasyumlu gübrelerin tamamı bir kerede uygulanmaktadır. Ancak yıkanma ile kaybının söz konusu olabileceği bölgelerde ikiye bölünerek verilebilir.
3.4. ORGANİK GÜBRELERİNİN UYGULANMASI
Organik gübrelerin uygulanma zamanını gübrenin uygulanacağı toprağın bünyesi ile gübrenin uygulanacağı bölgenin iklim şartları belirler. Bu faktörler dikkate alındığında çiftlik gübrelerinin en ideal uygulanma mevsimlerinin ilkbahar ve sonbahar olduğu görülür. Burada uygulamanın ilkbaharda mı yoksa sonbaharda mı yapılacağına yukarıda belirtildiği gibi iklim ve toprak faktörleri göz önünde bulundurularak karar verilir.
Tarlaya uygulanan organik gübrelerin pulluk ile gömülerek gübrenin değerinden meydana gelecek kayıpların önüne geçilir. Gübrenin toprak altına gömüleceği derinlik toprak bünyesine bağlı olarak değişmektedir. Genel bir uygulama şekli olarak çiftlik gübreleri hafif bünyeli topraklarda yüzeye serildikten sonra sürümle derine, ağır bünyeli topraklarda ise yüzeye serilip hafifçe yüzlek olarak karıştırılır.
Bitki ekildiğinde hazır besin bulabilmesi için organik gübreler ayrışma süreleri göz önünde tutularak ekimden önce verilmelidir. Gübreler sıcak ve nemli iklim şartlarında yetiştirilen bitkilerin ekiminden 4-6 hafta önce, serin koşullarda yetişen bitkilerden ise bir kaç ay önce toprağa uygulanmalıdır.
Toprağa katılacak organik gübre miktarının belirlenmesinde toprağın yapısı, organik madde miktarı, iklim faktörleri ve yetiştirilecek bitkinin çeşidi etkili olmaktadır. Organik gübreler toprağa sağladığı bitki besin maddelerinden daha çok toprağın yapısına kazandırdığı özellikler bakımından daha önemli bir işleve sahiptir. Toprağa uygulanan organik gübreler, topraklara sağladıkları organik maddeler ile toprakların geçirgenlik değerleri ve su tutma kapasitelerinin arttırılması ile diğer fiziksel özellikler üzerine olumlu etki yaparak toprakların bitki yetiştirmeye daha uygun bir yapı kazanmalarını sağlar.
Organik gübrelerle yapılan gübrelemelerde az ve sık olarak yapılan gübreleme uygulamalarının, çok miktarlarda ve uzun zaman aralıklarında yapılan gübreleme programlarından daha etkili olduğu çeşitli kaynaklarca ortaya konmuştur. Az ve sık yapılan bu gübreleme programlarında eksik kalan bitki besin maddeleri ticari gübrelerce takviye edilmelidir.
Ayrıca unutulmamalıdır ki, ahır gübrelerinin kullanımına kadar geçen zamanda muhafaza şekli de kullanılması esnasında dikkat edilecek hususlar kadar önemlidir.
3.4.1. AHIR GÜBRESİNDE MEYDANA GELEN KAYIPLARIN öNLENMESİ
Ahır gübresinde olacak kayıpları önlemek için;
• Ahır tabanı su geçirmeyecek şekilde yapılmalı,
• Ahır içerisinde mutlaka yataklık kullanılmalıdır. Çünkü yataklık, hayvan idrarını tutarak yıkanma yoluyla olacak kayıpları önler, amonyak kaybını engeller. Böylece yataklık malzeme içerisinde bulunan organik madde ve bitki besin maddelerinin gübreye verilmesi ve gübrenin kullanımının kolaylaştırılması sağlanır,
• Olgunlaştırma sırasında ahır gübresindeki mevcut azotun kaybını önlemek için ahır gübresine jibs, kalsiyum klorür, kalsiyum nitrat gibi maddeler katılır,
• 1 ton ahır gübresinin tonuna 7-8 kg fosfor (P2O5) hesabı ile fosforlu gübre ilave edilecek olursa hem gübrenin azot kaybı önlenmiş olur, hemde gübre fosforca zenginleşmiş olur,
• Ahırdan çıkan gübreyi açık bir alanda ve dağınık şekilde muhafaza etmemeli, ahırlardan çıkarılan taze gübre muntazam bir yığın halinde özel şekilde yapılmış gübreliklerde muhafaza edilmeli,
• Ahır gübresinin muhafazası sırasında mümkün olduğu kadar havasız şartlarda, sıkıştırılmış olarak olgunlaştırılması sağlanmalıdır. Böylece azot ve organik madde kaybı azalır,
• Kayıpları azaltmak için ahır gübresi fazla yağış alan yerlerde üstü kapalı olarak muhafaza edilmelidir. Çiftlik gübrelerinden sızma ile kaybın önlenebilmesi amacıyla beton yada sıkıştırılmış bir zemin üzerinde olgunlaştırılmaya alınmalıdır, ayrıca yağmur suları ile yıkanan gübreden çıkan sıvı materyalin ortamdan uzaklaşması önlenmeli, mümkünse tekrar yığına dönmeleri sağlanmalıdır,
• Az yağış alan yerlerde gübreler rüzgar tutmayan, oldukça yüksek bir yerde iyice sıkıştırılmış yığın halinde muhafaza edilmelidir. Yığın üzerine ince bir toprak tabakası veya organik maddece zengin bir örtü tabakası ile kapatılmış olarak muhafaza edilmelidir.
Yukarıda sıralanan kayıpların engellenebilmesi için uygun özelliklere sahip bir gübrelik tesisi kullanılması gerekir.
3.4.2. ORGANİK GÜBRELERİN KULANILMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
Tarımda kullanılan organik gübreler çok çeşitlilik arz etmektedir. Bu gübrelerin uygulanması ile genel dikkat edilmesi gereken hususları maddeler şeklinde sıralayacak olursak:
• Uygulanacak olan organik gübrelerden azami faydanın sağlanabilmesi için C/N oranının 1/20 den küçük olmasına dikkat etmelidir.
• Uygulanacak olan organik gübrelerin (özellikle çiftlik gübrelerinin) iyi yanmış olmaları gerekir,
• Uygulama öncesi besin maddeleri miktarlarının bilinmesi ve uygulanacak miktarın besin maddesi içeriğine göre belirlenmesi gerekir,
• Organik gübrelerin uygulamadan önce eğer bekletilecekse ortam şartlarından en az etkilenecek şekilde depolanmaları sağlanmalıdır,
• Organik gübrelerden meydana gelebilecek besin maddesi kayıplarını asgaride tutabilmek amacıyla tarlaya uygulanan gübre açıkta bırakılmamalı, tarlaya getirilen gübre tarlaya uygulanır uygulanmaz pulluk ile toprak altına getirilmeli,
• İyi olgunlaşmamış organik gübreler tarlaya uygulandıklarında bitkilere faydadan çok zarar verebilirler, çünkü çürüme toprakta devam ederken oluşan bakteriler topraktaki besin maddelerini kullanırlar,
• Yeşil gübrelemede yeşil gübre bitkisinin sürülerek toprağın altına getirileceği zaman çok iyi ayarlanmalıdır. Eğer bitki gömüldükten sonra esas bitki ekimi yapılacaksa, gömülen bitkiye çürümesi için yeterli zaman bırakılmalıdır.
• Uygulanacak olan organik gübrelerin sadece bir besin maddesi sağlamadığını, aynı zamanda toprak yapısını olumlu olarak etkileyen bir materyal olduğu unutulmamalı ve uygulamalarda bu özelliğe dikkat edilmelidir.
