İpekböceği ilk defa İsa'dan 2600 yıl önce Çin'de beslemeye alınmıştır. Çinliler ipekböceği yetiştirme ve ipekli kumaş yapmanın sırrını uzun yıllar ülkelerinde saklamışlardır.
Yurdumuzda ise ipekböcekçiliği 1500 yıllık bir geçmişe sahiptir. Genellikle yardımcı bir tarım koludur. Büyük bir yatırımı gerektirmez. Ailede yaşlı, genç herkesin emeğini değerlendirir. 35-40 günlük bir uğraş sonunda oldukça iyi bir gelir getirir. Ülkemizde yaklaşık 40 bin aile 70 bin kutu civarında ipekböceği beslemekte ve 2000 ton kadar yaş koza üretmektedir.
Bugün daha çok Marmara bölgesinde yapılan ipekböceği yetiştiriciliği, dut ağacının yetiştiği her yerde yapılabilir.
Son yıllarda ürettiğimiz ipeğin büyük bir bölümü ipek halı dokumacılığında kullanılmaktadır. 100.000 den fazla genç kızımıza iş imkanı sağlayan ipek halıcılık yurdumuza yılda 70-80 milyon dolarlık da döviz kazandırmaktadır.
Türkiye iklim, toprağı ve insanı ile ipekböcekçiliğini geliştirerek dünya pazarlarındaki payını arttırabilecek imkanlara sahiptir.
İPEKBÖCEKLERİNİN BAKIM VE BESLENMESİNDE GENEL ESASLAR
İpekböcekleri ne zaman beslenir?
Yurdumuzda yılda iki kez ipekböceği beslemesi yapılabilir.
1 . İlkbahar Beslemesi: Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında yapılır. Bu mevsimde dut yaprakları taze ve yeterli miktardadır. Genellikle beslemenin ilk günlerinde besleme odasının ısıtılması gerekir. Beslemede geç kalındığında veya beslemenin uzun sürmesi halinde son yaşlarda hava sıcaklığının artması hastalıklara sebep olur. Bu nedenle beslemeye erken başlayıp kısa sürede bitirmelidir. Uygun şartlarda beslenen ipekböcekleri 26-27 günde koza örmeye başlarlar. Besleme şartları uygun değilse bu süre 45-50 güne kadar çıkabilir.
2. Sonbahar Beslemesi: Ağustos ve Eylül aylarında yapılır. Bu mevsimde dut yaprakları genellikle kartlaşmıştır. İlkbahar beslemesi gecikmişse yeniden süren yaprak miktarı da azdır. Yeterli miktarda ve kalitede yaprak elde edebilmek için yaz döneminde dutlar sulanmalıdır. Sonbaharda temizlik ve dezenfeksiyona daha fazla dikkat etmek gerekir. Zira bu mevsimde ipekböceği hastalıkları daha çok etkili olur. Şayet sonbaharda da ipekböceği beslenecek ise ilkbahar beslemesi sonunda besleme yeri temizlenmeli ve ilaçlanmalıdır.
İpekböceğini Tanıyalım
Yurdumuzda koza üretimi için beslenen ipekböcekleri Çin ve Japon orijinli ırkların melezleridir. Geçmiş yıllarda olduğu gibi bunlardan yumurta (Tohum) üretmek doğru değildir. Bunlardan üretilen tohumlar düşük verimli olurlar. Ayrıca yumurta (Tohum) yolu ile bulaşan Pebrin (Karabatan) hastalığının ortaya çıkma ihtimali de artar. Karabatan hastalığı bir zamanlar Avrupa'da ipekböcekçiliğinin yok olmasına sebep olan tehlikeli bir hastalıktır.
İpekböceğinin hayatında dört değişik dönem vardır. Bunlar sırası ile yumurta - larva (tırtıl) - krizalit ve kelebek dönemleridir. Besleme yönünden önemli olan dönem larva (tırtıl) dönemidir. Bu devre uygun şartlarda 26-27 gün sürer. İpekböcekleri bu devrede dört kez deri değiştirerek beslenir ve büyürler. Deri değiştirme safhası (uyku) yaşa göre 24 ila 48 saat kadar sürer. Bu safhada ipekböcekleri yaprak yemez ve hareketsiz kalırlar. İpekböceğinin uyku safhaları arasında kalan yem yediği sürelere yaş denir. Kuluçkadan 1. uykuya kadar geçen süreye 1. yaş, 1. ve 2. uykular arasında 2. yaş, 2. ve 3. uykular arasında 3. yaş, 3. ve 4. uykular arasında 4. yaş, 4. uykudan koza örmeye kadar olan süreye de 5. yaş diyoruz.
İpekböceklerini yeknesak beslemek yani hepsine aynı zamanda koza ördürebilmek için uyku ve yaşları iyi takip etmek gerekir. Aksi halde askıya çıkma dediğimiz koza örme devresi çok uzun bir zaman alır, buna bağlı olarak da hasat güçleşir.
İpekböceklerinde uyku (deri değiştirme)
Uykuya giden ipekböceği özellikle ağız kısmından belli olur. Son yaşlar dediğimiz 4 ve 5. yaşlarda küçülerek adeta bir nokta haline gelen ağız kısmından uykuya giden ipekböceğini tanımak çok kolaydır.
İlk yaşlarda ise deri renginin değişmesi, baş kısmının irileşmesi ve şeffaflaşması, ağzın küçülmesi uykuya gidişin belirtileridir.
Uyku hali başladığında ipekböceklerine verilen yaprak miktarı giderek azaltılır. Uykudan kalkan ilk ipekböceği görüldüğünde yem tamamen kesilir ve ipekböceklerinin tamamının uykudan kalkması beklenir. Uykudan kalkan yani deri değiştiren ipekböceğinin rengi daha değişik, ağız kısmı ise daha büyüktür. İpekböceklerinin tamamı uykudan kalktığında yeni yaşın ilk beslenmesine başlanır. Bu durumda çoğu zaman aklımıza şu soru takılır. Uykudan ilk kalkan ipekböcekleri diğerinin de uykudan kalkmasını beklerken aç kalmazlar mı?
Evet ilk kalkanlar, yeniden beşlemeye başlayıncaya kadar bir veya bir buçuk gün yem yiyemeyeceklerdir. Ancak uykudan kalkan ipekböcekleri açlığa dayanıklıdır. Bunlar iki gün yem yemeden durabilirler. Uykuya giden ipekböcekleri ise açlığa karşı hassastırlar. Vaktinden önce yemlemeyi kesmek bunların zayıflamasına neden olur.
Kireç tozu uygulaması
Her uyku devresinde yapılması gereken işlerden biri de kireç tozu uygulamasıdır. Besleme yatağında (küne) uykudan kalkan ipekböceği görüldüğünde yemleme kesilir, besleme yatağına ipekböceklerinin üzerini de örtecek şekilde kireç tozu serpilir. Böylece hem besleme yatağı ve ipekböceklerinin vücudu dezenfekte edilir hem de besleme yatağının kuruması sağlanır (Bu dönemde ipekböcekleri fazla rutubet istemezler). Ayrıca yeni kalkan ipekböceklerinin yem yiyerek diğerlerine göre daha fazla gelişmeleri önlenir.
İpekböceğinin istekleri
İpekböcekleri çevre şartlarına karşı çok hassastır. Beslemede sıcaklık, nem, hava, ışık, yaprak kalitesi ve miktarı, yemleme, seyreltme ve uyku devresi istekleri ne kadar uygun olursa ürünümüz de o derecede bol ve kaliteli olacaktır.
Sıcaklık
İpekböcekleri 20-30 derece arasındaki sıcaklıklarda normal olarak gelişebilirler. Ancak her yaş için sıcaklık istekleri farklıdır. İlk yaşlarda uygun sıcaklık 25-26 derece, 4 ve 5. yaşlarda ise 23-24 derecedir.
Nem
İpekböceklerinin nem isteği de yaşlara göre değişir. İlk yaşlarda daha yüksek (% 80-85) olan nem isteği, son yaşlarda % 70- 75 e iner. Uyku devrelerinde ise nem % 70 in altında olmalıdır.
Hava
Özellikle ilk yaşlarda havalandırmaya önem vermelidir. İpekböceklerinin havalandırmasında hızlı bir hava akımı olmamasına dikkat edilmelidir. Aksi halde ipekböcekleri kuytu yerlere toplanarak yığılmalar meydana getirir ve bu beslemede zorluk yaratır.
Işık
İpekböcekleri loş bir ortamda bakılmalıdır. Fazla ışık, aynen havalandırmada olduğu gibi ipekböceklerinin kuytu yerlerde yığılmalarına neden olur.
Yaprak kalitesi ve miktarı
Beslemede solgun, tozlu, kirli, kızışmış yapraklar kullanılmamalıdır. Ayrıca dalların uç kısmındaki ilk 3-4 yaprak henüz olgunlaşmamış olduğundan besleme için uygun değildir. Yapraklar serin saatlerde (sabah erken veya akşamüstü) toplanmalı ve taşınmalıdır. Besleme yerine getirilen yapraklar serin ve nemli bir yerde muhafaza edilmelidir. İpekböceklerine ilk üç yaşta kıyılmış yaprak, 4. yaşta tam yaprak ve filiz, 5. yaşta bütün filiz ve şimal verilir.
Yemleme
Her yaşın başlangıcında ipekböceklerinin iştahları azdır. Yaş ortalarında çoğalır ve yaş sonuna doğru tekrar azalır. Yemleme .yaparken bu husus göz önüne alınmalı ve ona göre yaprak verilmelidir. Akşamları verilen son yemde, bir sonraki yem saatine kadar uzun bir süre olduğundan gündüz verilenden daha fazla yaprak verilmelidir. Özellikle son yaşlarda bir öğünde verilen yaprak bir sonraki öğünden en erken bir saat önce bitirilecek kadar olmalıdır. Verilen yaprak daha önce bitiyorsa az, daha geç bitiyorsa fazla verilmiş demektir. Ayrıca bütün ipekböceklerinin yemden eşit şekilde yararlanabilmesi için yem ve ipekböcekleri besleme yatağı üzerinde yeknesak şekilde dağılmış olması gerekir.
Alt değiştirme (Küne alma):
Besleme esnasında besleme yatağında kuruyan yapraklar, dışkı, değiştirilen deriler ve ölü ipekböcekleri birikir. Bunlar küneden atılmazlarsa zamanla kokuşur ve ipekböcekleri için zararlı olurlar. İlk üç yaşta her uyku sonrasında dördüncü yaşta en az iki kez ve beşinci yaşta günaşırı küne temizliği yapılması gerekir. Bu işlemde ipekböceklerinin büyüklüğüne uygun büyüklükte delikleri olan ağlar kullanılır. Besleme öncesi besleme yatağı üzerine konan ağlar üzerine yem verilir. İpekböcekleri yeni verilen yem üzerine çıktığında ağlar kaldırılarak altta kalan küne atılır.
Seyreltme
Besleme yatağı alanı ipekböceklerinin gelişmesine paralel olarak arttırılmalı ve ipekböcekleri mümkün olduğu kadar seyrek bakılmalıdır. Sık bakım hem yemlemede zorluk yaratır hem hastalıkların çok çabuk yayılmasına neden olur. Birinci yaş sonunda bir veya bir buçuk metrekarelik bir alan bir kutu ipekböceği için yeterliyken son yaşta 25 metrekarelik bir alana ihtiyaç vardır. Seyreltme genellikle her uyku sonrasında alt değiştirme (küne alma) ile birlikte yapılır.
Yaş
Beslenme Alanı m 2
Sıcaklık
C 0
Nem
%
Yem
Boyutu
Küne Temizliği
Tüketilen Yaprak Kg.
1
1.5
26
85
1 cm 2
1 kez
2
2
3
25
85
3 cm 2
1 kez
3
3
6
25
80
5 cm 2
1 kez
15
4
12-15
24
75
Tam yaprak
2 kez
80
5
25-30
23
70
Filiz - şimal
5 kez
5000
