Bilimsel Sınıflandırma
Âlem: Plantae
Bölüm: Magnoliophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Campanulales
Familya: Campanulaceae
Cins: Campanula sp.
Genel Özellikleri
Kuzey yarım kürede ılıman iklim bölgelerinde ve Akdeniz bölgesinde yaygın olarak bulunur. Ege, Akdeniz kıyı şeridinde ve benzeri iklim koşullarında şubat – mart aylarında, daha serin yerlerde bütün yıl saksılı bitki yetiştiriciliğine uygundur. Çan çiçekleri tek yıllık (mevsimlik), iki ya da çok yıllık olanları da vardır. 300 den fazla çeşidi bulunmaktadır. Çan çiçeklerinin 5 – 10 cm ya da 30 – 40 cm bodur, 60 – 80 cm orta boylu ve 120 – 150 cm boylu olanları vardır. Çiçekleri çan şeklindedir. Çiçekler sürgün ucunda yer alır ve başak
dizilişlidir. Çiçekler pembe, beyaz, mavi renkli olabilir. Mayıs ve ağustos ayları arasında çiçeklenir. Yaprakları çeşitli boyda, sarmal dizilişli, tüylü ya da tüysüz olabilir.
Üretimi
Genellikle tohumlar mart sonu ile nisanda iyi ayrışmış gübre ile karışık bahçe toprağına ekilir. Tohum ekimi için kasalarda kullanılabilir. Tohum atıldıktan sonra tohumların üzeri toprakla örtülmeyebilir. Hafifçe bastırmak yeterlidir. 1- 2 haftada çimlenme gerçekleşir. Oluşan fideler sonbaharda uygulama yerlerine şaşırtılır. İki yaşına basan bitki mayıs ayında çiçek açar ve ağustos ayına kadar çiçekli kalır. Kış dönemini korunaklı bir yerde geçirmeleri uygun olur.
Yıllık çeşitlerin üretiminde; tohumlar, mart ve nisanda balçık – yaprak çürüntüsü ve iyi yanmış gübre ve dere kumu karışımı toprak harcına ekilir.
İki yıllıklarda ise; tohumlar, yıllık çeşitlere göre daha geç atılır. Mayıs ve eylül arasında tohum atılabilir. Oluşan fideler ertesi ilkbaharda çiçek açar.
Çok yılıklarda ise; tohum, çelik, pinç ve kök parçaları kullanılarak üretim yapılabilir. En çok kök parçalarından yararlanılarak üretim yapılır.
Ekolojik İstekleri
Çoğunlukla her ortamda rahatlıkla yetişebilmektedir. Ancak iyi gelişebilmeleri için kumlu – tınlı toprakları tercih eder. Güneşli – yarı gölge kesimleri sever. Köklerinin nemi bulduğu yerlerde çiçek açar.
Peyzajda Kullanımı
Gerek park ve bahçelerde gerekse kaya bahçelerinde kullanılmaya uygundur. Grup ya da bordür bitkisi olarak kullanılabilir. Balkonlarda, teras parterlerinde, kuru duvarlar üzerinde kullanılır.
Önemli Türleri
Campanula glomerata
Avrupa, Kafkasya ve İran kökenlidir. Çok yıllık bir türdür. Ülkemizde doğal olarak yetişen bu türün yazın açan çiçekleri sonbahara kadar devam eder. Çiçekler koyu menekşe renginde ve zil biçimindedir. 30 – 70 cm boylanabilir. Çiçekleri sapsız, çan şeklinde, 15 – 30 mm uzunluğundadır. Yaprakları dar ve kıllıdır. Fazla kurumayan bahçe toprağında bol güneşli yerleri tercih eder.
Campanula_glomerata
İlkbaharda kök parçalarıyla üretimi yapılır. Gelişme döneminde bol su ister. Çiçeklenmeden sonra sürünücü kökleri tamamen kesilir. Kışın sulanmaz.
Campanula glomerata var. dahurica
Çok kıymetli bir varyetedir. Çiçekleri koyu menekşe rengindedir. Kesme çiçekçilikte de kullanılır. 40 – 50 cm boylanabilir.
yatusirosou
Campanula lactiflora
Kafkasya ve Sibirya’da doğal olarak bulunur. Çok yıllık bir bitkidir. Bitki 1 metre kadar boy yapar. Haziran – ağustos arası çiçek açar. Çiçekleri oldukça küçük, kısa boylu, açık mavi veya beyaz çiçekleri bulunmaktadır. Beyaz çiçekli olan çeşitleri de mevcuttur.
Yaprakları dar, kenarları sivri dişlidir. Güneşli yerleri sever. Fakat yarı gölgede yetişebilir. Derin, nemli ve serin toprakları sever.
Avrupa ve Ermenistan’da doğal olarak bulunur. Çok yıllık bir türdür. Bitki 60 – 75 cm boylanır. Çiçekleri 3 – 8 adedi bir arada ve çan şeklindedir. Çiçekleri açık menekşe ve nadiren beyaz renklidir. Haziran – ağustos aylarında çiçeklenir.
campanula_persicifolia
Yaprakları şeftali ağacı yaprakları gibi dar, koyu yeşil renktedir. Güneşli ve yarı gölge alanlardan hoşlanır.
Beyaz, pembe ve mavi renkte çiçekleri vardır. Çiçekler çan şeklindedir. Kısa süreli çiçeklidir. Yalınkat ve katmerli çiçekli olanları mevcuttur.
Tohumları mayıs ve haziran aylarında ekilir ve üzerleri hafifçe kapatılır. Çimlenme ortamının sıcaklığı 15 – 18 0C dolayında tutulduğu zaman 14 – 20 günde çimlenme gerçekleşir.
Karşılaşılan Önemli Hastalık ve Zararlılar
Virüsler, yaprak leke hastalığı, pas, botrytis, külleme, örümcek ve yaprak bitleridir.
Türkiye'de yetişen Campanula türleri:
Campanula argaea (Erciyes çançiçeği): 20-35 cm boylarında, temmuz-ağustos aylarında mor çiçekler açan, iki yıllık otsu bitki. Batı Karadeniz, İç Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde, 800-2300 m yükseklikteki kayalık taşlı kurak yamaçlarda yetişir.
Campanula bononiensis (soluk çançiçeği): temmuz ayında beyaz çiçekler açan çok yıllık otsu bitki. Doğu Karadeniz bölgesinde, 0-1100 m yükseklikteki çalılıklar ve makilerde, bataklıklarda, sulak yerlerde yetişir.
Campanula drabifolia (kayaçiçeği yapraklı çançiçeği): 5-20 cm boylarında, mart-mayıs aylarında mor çiçekler açan bir yıllık otsu bitki. Akdeniz bölgesinde, 10-1000 m yükseklikteki kayalık taşlı kurak yamaçlarda yetişir.
Campanula glomerata ssp.hispida (yumakçiçekli çançiçeği): 30-60 cm boylarında, haziran-eylül aylarında mor çiçekler açan çok yıllık otsu bitki. Batı Akdeniz, Güneydoğu Anadolu bölgeleri ve Trakya hariç, Anadolu'da yaygın olarak, 0-2700 m yükseklikteki dağlık bölgelerde, ormanlarda, çalılık ve makilerde yetişir.
Campanula involucrata (sarımlı çançiçeği): 10-40 cm boylarında, mayıs-temmuz aylarında mor çiçekler açan, çok yıllık otsu bitki. Akdeniz, Karadeniz ve Doğu Anadolu'da, 1000-2550 m yükseklikteki ormanlarda, kayalık taşlık kurak yamaçlarda yetişir.
Campanula lactiflora (sütbeyazı çançiçeği): 1.5 m'ye kadar boyunda, temmuz-eylül aylarında leylak rengi çiçekler açan çok yıllık otsu bitki. Doğu Karadeniz bölgesinde, 600-2440 m yükseklikteki ormanlarda, çalılık ve makilerde, çayırlar ve yol kenarlarında yetişir.
Campanula latifolia (genişyapraklı çançiçeği): 1 m'ye kadar boyunda, haziran-ağustos aylarında mor çiçekler açan çok yıllık otsu bitki. Kuzey ve Kuzeybatı Anadolu'da, 530-2600 m yükseklikteki ormanlarda, çalılık ve makilerde, çayırlar ve yol kenarlarında yetişir.
Campanula lyrata var. lyrata (lir biçimli çançiçeği): 15-50 cm boylarında, nisan-temmuz aylarında leylak rengi çiçekler açan, bir veya çok yıllık otsu bitki. Türkiye'nin batı yarısında, 0-1700 m yükseklikteki kayalık taşlı kurak yamaçlarda yetişir. Endemik bitkidir
Campanula rapunculoides var. rapunculoides (sürünücü çançiçeği): 30-100 cm boylarında, temmuz-eylül aylarında leylak rengi çiçekler açan çok yıllık otsu bitki. Karadeniz, Doğu Anadolu ve Doğu Akdeniz bölgelerinde, 300-2200 m yükseklikteki ormanlarda, çayırlar ve yol kenarlarında, kayalık taşlı kurak yamaçlarda yetişir.
Campanula troegerae: 12-17 cm boylarında, haziran ayında kırmızı çiçekler açan çok yıllık otsu bitki. Doğu Karadeniz bölgesinde Artvin dolaylarında, 0-610 m yükseklikteki kayalık taşlı kurak yamaçlarda yetişir. Endemik bitkidir
