1.ÇİLEKTE TOPRAKSIZ KÜLTÜR UYGULAMALARI
Topraksız kültür,her türlü tarımsal üretimin durgun veya akan besin eriyiklerinde, besin eriği sisinde veya besin eriyiği sisinde veya besin eriyikleriyle beslenmiş katı ortamlarda gerçekleştirilmesidir.Üretimin doğrudan besin eriyiklerinde gerçekleştirilmesi “su kültürü”(hidroponik),sulamanın besin eriyikleriyle yapılması şartıyla katı ortamlarda gerçekleştirilmesi “katı ortam kültürü” olarak adlandırılır. Topraksız kültürün amacı;bitkilerin gelişmesini besin solüsyonu yardımıyla sağlamak ,bitkilerin besin madde ve su gereksinimlerini stres meydana getirmeden karşılamak ve bunu abartılı olmayan harcamalarla gerçekleştirmektir.
Topraksız kültürün avantajları;
-Toprak devre dışı kaldığı için toprak işleme,yıkama,dezenfekte etmek gibi emek ve masrafı gerektiren işleme gerek yoktur.
-Tarımsal üretim bitki yetiştirmeye uygun olmayan alanlara da kaydırma şansı vardır.
-Topraklı tarımda farklı yapılarda olan topraklardan dolayı gerçekleştirilemeyen üniform üretim ,topraksız tarımda toprak dışındaki koşullar istenilen şekilde düzenlenebildiği için gerçekleştirilebilir.
-Topraklı tarımda görülen yıkanma,alt tabanlara sızma ve toprak tarafından tutulma ile ortaya çıkan kayıplar düşünüldüğünde topraksız tarımda bitki besin maddeleri daha etkin ve ekonomik bir tarzda kullanılır.
-Besin maddelerinin kök ortamında homojen olarak dağılımları söz konusudur.
-Besin maddelerinin dozları ayarlanarak bitkilerin vegetatif yada generatif fazda tutulmaları sağlanabilir.
-Topraksız kültür yöntemiyle yetiştirilen bitkilerden alınan ürün,gerekli besinler yeteri kadar verdiği için,daha lezzetlidir.
-Bitkiler için su stresi problemi yoktur.
-Topraklı tarımda karşılan ve genelde potasyum ve kalsiyum eksikliğinden kaynaklanan yumuşak ve kof meyve eldesi söz konusu değildir.
-Sızma,yıkanma ve buharlaşmadan doğan kayıplar azaldığı için sudan ekonomi sağlanır.
-Topraksız kültür otomasyona uygundur.Sulama ve gübreleme otomatik olarak yapıldığından işgücünden ekonomi sağlanır.
-Topraksız kültürde kök ortamının pH,tuzluluk,besin madde dengesi ve hava su oranı daha sağlıklı bir şekilde ayarlanabilir.
-Toprak kaynaklı hastalık ve zararlılar ile yabancı otlar sorunu yoktur.Bundan dolayı kullanılan tarımsal ilaç miktarı da düşer.Buda hem üretim harcamalarını düşürmesi ve hem de temiz ürün eldesi bakımından büyük önem taşır.
-Topraksız tarım,ekim nöbeti zorunluluğunu ortadan kaldırır.Bir üretimin arkasından,birkaç gün içinde,yenisini başlatma şansı vardır.
-Birim alandaki bitki sayısı artırılabilir.Topraklı tarımda bitki sıklığını etkileyen faktörler ışık ve topraktır.Toprak devreden çıktığından ışıklanma sorunu olmadığı durumlarda sık dikim yapılabilir.
-Topraksız kültürde her zaman temiz ürün alındığından insan sağlığı için önem taşımaktadır.
-Erkencilik,topraklı tarıma kıyasla daha belirgindir.
-bazı topraksız tarım uygulamalarının,besin eriyiğinin ısıtılarak verilebilmesi sonucu soğuk sera çalışmalarına daha uygun olduğu kabul edilir.
-Verim daha yüksektir.
Topraksız tarımın dezavantajları;
-Bazı topraksız kültür şekillerinin büyük teknik donanım gerektirmesi
-Topraksız tarım üreticisinin mutlaka özel bilgi ve deneyime sahip olması gerekmektedir.
-Zaman zaman bitki besleme ile ilgili komplike sorunların ortaya çıkması,
-Besin çözeltisinin pH,tuzluluk ve besin maddeleri konsantrasyonundaki bir değişimden bitkiler hemen etkilenirler.
-Fusarium spp.,Verticillium spp.,gibi hastalık etmenlerinin kapalı devre çalışan NFT gibi bazı topraksız kültür şekillerinde daha hızlı yayılması.
2.Topraksız Kültürde Kullanılan Besin Eriyikleri
Topraksız kültürün temelini oluşturan besin eriyiği için gerekli iki temel eleman su ve bitki besin elementleridir. Besin eriyiklerinin hazırlanmasında ya damıtık su ya çeşme suyu yada temiz doğal su kaynaklarının suyu kullanılır. Besin elementleri ise ;-makro besin elementleri (N,P,K,Ca,Mg,S), mikro besin elementleri (B,Cl,Cu,Fe,Mn,Mo,Zn)dir. Besin eriyiğinin pH ının 6-6.5 arası tutulması önerilir.Besin eriyiği hazırlamada bilinen pek çok hazır reçeteden yararlanılır.Bu reçetelerin bir kısmı geniş tabanlı bir uygulama alanına sahipken, bir kısmı sadece bazı sebzelere ve bazı sistemlere özeldir.Geniş tabanlı besin eriyiği reçetelerinin en eskilerine örnek Hoagland ve Knop’dır.Besin eriyikleri bizzat hazırlanabilir,ya da piyasadan konsantre olarak alınır ve önerilen şekilde sulandırılır ,ya da özel hazırlanmış toz karışım paketleri alınır ve gereği kadar suda eritilerek elde edilir.
3.Çilekte Topraksız Kültür Şekilleri (Uygulamaları)
Topraksız kültür ;
*Katı ortam kültürü (agregat) *Su kültürü (hidroponik) olarak ikiye ayrılır.
3.1 Katı Ortam Kültürü
Katı ortam kültüründe kullanılan ortamlar ise şöyledir;
İNORGANİK ORTAMLAR
-kum -pomza taşı -çakıl- cam yünü- perlit- plastik köpük- vermikülit- curuf- kayayünü
ORGANİK ORTAMLAR
-torf –talaş -ağaç kabuğu -çeltik kavuzu vs.
Agregat kültüründe her ülke kendi koşullarında en kolay bulunan ve bu amaçla kullanıma en uygun agregatların arayışı içine girmiştir.Agregat seçimi ile ilgili çalışmalar ülkemizde de sürdürülmektedir. Katı ortamların sterilizasyonunda buharın yanında metil bromit,vapam,sülfirik asit,formaldehit,etil alkol gibi kimyasallar kullanılmaktadır.
3.1.1 KATI ORTAM KÜLTÜR ŞEKİLLERİ
3.1.1.1 Yatak kültürü
Yatak kültüründe öncelikle agregatların konulabileceği yataklar hazırlanır.Yataklar genellikle 15-20 cm derinlik ve 30-120 cm genişliktedir.Yatak genişliğini bitki türü etkiler.Yatak uzunluğunu da yetiştirilecek yerin uzunluğu etkiler.
3.1.1.2 Torba-paket ve saksı kültürü
Topraksız kültürün bu şekli ,ülkemizde uygulanma şansı en yüksek olanıdır.Bu kültür şeklinde bitkiler toprak yerine herhangi bir agregatla doldurulmuş torba,paket,veya saksılarda yetiştirilmektedir.Paketler üretici tarafından hazırlanabileceği gibi piyasadan hazır olarakta alınabilir.Paketler içine konulan agregat ya besin maddelerince zenginleştirilmiş yani gübrelenmiş yada gübrelenmemiştir.Satın alınınca bunun öğrenilerek alınması gerekmektedir.Fakat yaygın olarak kullanılan şekli besin maddelerince zenginleştirilmemiş agregatla dolu paket yada torbaların bitki yetiştirme sırasında besin eriyikleriyle sulanmasıdır.
Paket yapımında genelde 0.1 mm kalınlığında ve opak beyaz renkteki UV katkılı polietilen tercih edilir.Torba kültüründe 50*50 cm boyutlarında 0.25 cm kalınlığında basit torbalardan yararlanılabileceği gibi 50*65 cm boyutlarında 0.032 mm kalınlığındaki çöp torbalarından yararlanılabilir.İnce torbalar sağlamlaştırmak amacıyla iki torba iç içe konularakta kullanılabilir.
Paket,torba,saksı kültüründe üretim harcamaları tekrar kullanımlarla düşürülebilir.Örneğin humuslaşma oranı düşük olan sphagnum peat’i bile 3 defa arka arkaya,hiç sterilize edilmeden kullanılabilmiş,verimde önemli bir değişme olmamıştır. Perlitte önceki üretimde kök hastalığı olmamış olması şartıyla sterilize edilmeden 5-6 defa kullanılabilir.yanlız üretim sayısı arttıkça ürünle birlikte hastalık yapan organizmaların artacağı da unutulmamalıdır.bunun için buharla veya herhangi bir fungusit ile sterilizasyon yararlı olur. Sulama ya tek tek torbaların sulanması şeklinde yada kuşkusuz en ideal sulama şekli olan damlama sulama düzenleriyle yapılmaktadır. Paket hacmine göre paket başına dikilecek bitki sayısı değişir.Torba –paketler drenaj delikleri mutlaka açılmalıdır.Bu hem kök boğulmasını önler hem de torba-paketlerde tuz birikimini önler.Dış ülkelerde paket kültürüne uygun olarak hazırlanmış paketler,bitki türü dikkate alınarak gübrelenmiş şekilde de satışa sunuldukları için besin eriyikleriyle sulanma gereği ortadan kalkar,sadece su vermek yeterli olur.
Torbaların yatay yerleştiriliş şekli yatay ise “yatay torba kültürü”,torbalar tavana asılmış ise “dikey torba kültürü” adını alır.Bu sistemde plastik torbalar ve bükülmez borular kullanılabilir.Dikey torba kültürüne sosis kültürü de denir.
3.2. Su kültürü (hydrophonic) *Durgun su kültürü *akan su kültürü *aeroponik kültür
3.2.1.Durgun Su Kültürü
Durgun su kültürü bilinen en eski topraksız kültür örneğidir.Günümüzde sadece bitki beslemeye dayalı çalışmalarda kullanılmaktadır.Havalandırmalı ve havalandırmasız olmak üzere iki şekli vardır.Bu sistemde derinliği 30 cm yi geçmeyen bir tekne,küvet, veya tank kullanılır.
3.2.2.Akan su kültürü (Nutrient film tecnique-besleyici film tekniği)
Bitki yetiştirme kanallarından besin eriğinin fasılalı veya fasılasız bir şekilde akıtıldığı bir yetiştirme tekniğidir.Kanallardan besin eriği NFT (besleyici film tekniği) de olduğu gibi kök uçlarından birkaç mm veya derin akan su kültüründe olduğu gibi 4-5 cm ve daha fazla derinlikte akıtılabilir.
Besleyici film tekniği ;bitkilerin su,besin maddelerini ve oksijen gereksinimlerini karşılamak için,kök uçları boyunca besin eriğinin yüzeysel bir akış (birkaç mm derinliğinde) halinde akıtılması esasına dayalı oldukça yeni bir su kültürü şeklidir.Besleyici film tekniği,bitkilerin kök sistemlerinin besin solüsyonu akan siyah polietilen kanallar içinde yetiştirildiği basit bir hidroponik sistemdir.Bu sistemin gerçekleştirilebilmesi için;içinde bitki köklerinin geliştiği besin eriyiklerinin akıtıldığı kanallara,besin eriğine ve besin eriğini sisteme veren ve tekrar toplayan borular ve tanklara gereksinim vardır.
3.2.3 Aeroponic kültür
Temelde çıplak kök sistemine,besin eriyiklerinin fasılalı veya fasılasız sis halinde verilmesi esasına dayanan bir hava - su kültürüdür.Fasılalı uygulamada genelde 2-3 dakikada birkaç saniye püskürtme yapılır.Bu püskürtme şeklinin kökleri nemli tutmaya yeterli olduğu bilinir.Sistem yetiştirilecek bitkinin daha önceden belirlenmiş olan su ve besin maddesi gibi gereksinimlerini elektronik olarak karşılamaya yönelik modüler ünitelerden oluşmaktadır.Bu konu ile ilgili ilk çalışmalar;diğer topraksız kültür şekillerine kıyasla daha ucuz,daha pratik,daha kolayca mekanize edilebilen bir topraksız kültür arayışı ile başlamıştır.Sistemin en büyük avantajı su ve gübre kullanımında sağladığı ekonomiden kaynaklanmaktadır.Düşük kaliteli sular da bu sistemde rahatlıkla kullanıldığından su kalitesinin düşük,miktarının az olduğu bölgelerde bu sistem başarıyla kullanılabilir.
KAYNAKLAR
Anonim,2005a. http://edis.efl.edu
Anonim,2005b. http://www.schundler.com
Anonim,2005c. http://www.batem.gov.tr
Anonim,2005d. http://www.agridept.gov.lk
Anonim,2005e. http://www.tartes.com.tr
Aybak,H.Ç.,2000.Topraksız kültür yöntemleri.Çilek yetiştiriciliği.Hasat
yayıncılık.Kadıköy,İstanbul.118.
Çelikel,G.,2002. Topraksız kültürde sebze yetiştiriliği.Tarım veköyişleri bakanlığı.Tarımsal
Araştırmalar Genel Müdürlüğü.Alata bahçe kültürleri araştırma enstitüsü.Çifti eğitim
broşürü. No:12 Mersin.
Sevgican,A.,1999. Topraksız tarım.Örtü altı sebzeciliği.Cilt 2.Ege Üniversitesi basım evi,
526,Bornova,İzmir.130.
Topraksız kültür,her türlü tarımsal üretimin durgun veya akan besin eriyiklerinde, besin eriği sisinde veya besin eriyiği sisinde veya besin eriyikleriyle beslenmiş katı ortamlarda gerçekleştirilmesidir.Üretimin doğrudan besin eriyiklerinde gerçekleştirilmesi “su kültürü”(hidroponik),sulamanın besin eriyikleriyle yapılması şartıyla katı ortamlarda gerçekleştirilmesi “katı ortam kültürü” olarak adlandırılır. Topraksız kültürün amacı;bitkilerin gelişmesini besin solüsyonu yardımıyla sağlamak ,bitkilerin besin madde ve su gereksinimlerini stres meydana getirmeden karşılamak ve bunu abartılı olmayan harcamalarla gerçekleştirmektir.
Topraksız kültürün avantajları;
-Toprak devre dışı kaldığı için toprak işleme,yıkama,dezenfekte etmek gibi emek ve masrafı gerektiren işleme gerek yoktur.
-Tarımsal üretim bitki yetiştirmeye uygun olmayan alanlara da kaydırma şansı vardır.
-Topraklı tarımda farklı yapılarda olan topraklardan dolayı gerçekleştirilemeyen üniform üretim ,topraksız tarımda toprak dışındaki koşullar istenilen şekilde düzenlenebildiği için gerçekleştirilebilir.
-Topraklı tarımda görülen yıkanma,alt tabanlara sızma ve toprak tarafından tutulma ile ortaya çıkan kayıplar düşünüldüğünde topraksız tarımda bitki besin maddeleri daha etkin ve ekonomik bir tarzda kullanılır.
-Besin maddelerinin kök ortamında homojen olarak dağılımları söz konusudur.
-Besin maddelerinin dozları ayarlanarak bitkilerin vegetatif yada generatif fazda tutulmaları sağlanabilir.
-Topraksız kültür yöntemiyle yetiştirilen bitkilerden alınan ürün,gerekli besinler yeteri kadar verdiği için,daha lezzetlidir.
-Bitkiler için su stresi problemi yoktur.
-Topraklı tarımda karşılan ve genelde potasyum ve kalsiyum eksikliğinden kaynaklanan yumuşak ve kof meyve eldesi söz konusu değildir.
-Sızma,yıkanma ve buharlaşmadan doğan kayıplar azaldığı için sudan ekonomi sağlanır.
-Topraksız kültür otomasyona uygundur.Sulama ve gübreleme otomatik olarak yapıldığından işgücünden ekonomi sağlanır.
-Topraksız kültürde kök ortamının pH,tuzluluk,besin madde dengesi ve hava su oranı daha sağlıklı bir şekilde ayarlanabilir.
-Toprak kaynaklı hastalık ve zararlılar ile yabancı otlar sorunu yoktur.Bundan dolayı kullanılan tarımsal ilaç miktarı da düşer.Buda hem üretim harcamalarını düşürmesi ve hem de temiz ürün eldesi bakımından büyük önem taşır.
-Topraksız tarım,ekim nöbeti zorunluluğunu ortadan kaldırır.Bir üretimin arkasından,birkaç gün içinde,yenisini başlatma şansı vardır.
-Birim alandaki bitki sayısı artırılabilir.Topraklı tarımda bitki sıklığını etkileyen faktörler ışık ve topraktır.Toprak devreden çıktığından ışıklanma sorunu olmadığı durumlarda sık dikim yapılabilir.
-Topraksız kültürde her zaman temiz ürün alındığından insan sağlığı için önem taşımaktadır.
-Erkencilik,topraklı tarıma kıyasla daha belirgindir.
-bazı topraksız tarım uygulamalarının,besin eriyiğinin ısıtılarak verilebilmesi sonucu soğuk sera çalışmalarına daha uygun olduğu kabul edilir.
-Verim daha yüksektir.
Topraksız tarımın dezavantajları;
-Bazı topraksız kültür şekillerinin büyük teknik donanım gerektirmesi
-Topraksız tarım üreticisinin mutlaka özel bilgi ve deneyime sahip olması gerekmektedir.
-Zaman zaman bitki besleme ile ilgili komplike sorunların ortaya çıkması,
-Besin çözeltisinin pH,tuzluluk ve besin maddeleri konsantrasyonundaki bir değişimden bitkiler hemen etkilenirler.
-Fusarium spp.,Verticillium spp.,gibi hastalık etmenlerinin kapalı devre çalışan NFT gibi bazı topraksız kültür şekillerinde daha hızlı yayılması.
2.Topraksız Kültürde Kullanılan Besin Eriyikleri
Topraksız kültürün temelini oluşturan besin eriyiği için gerekli iki temel eleman su ve bitki besin elementleridir. Besin eriyiklerinin hazırlanmasında ya damıtık su ya çeşme suyu yada temiz doğal su kaynaklarının suyu kullanılır. Besin elementleri ise ;-makro besin elementleri (N,P,K,Ca,Mg,S), mikro besin elementleri (B,Cl,Cu,Fe,Mn,Mo,Zn)dir. Besin eriyiğinin pH ının 6-6.5 arası tutulması önerilir.Besin eriyiği hazırlamada bilinen pek çok hazır reçeteden yararlanılır.Bu reçetelerin bir kısmı geniş tabanlı bir uygulama alanına sahipken, bir kısmı sadece bazı sebzelere ve bazı sistemlere özeldir.Geniş tabanlı besin eriyiği reçetelerinin en eskilerine örnek Hoagland ve Knop’dır.Besin eriyikleri bizzat hazırlanabilir,ya da piyasadan konsantre olarak alınır ve önerilen şekilde sulandırılır ,ya da özel hazırlanmış toz karışım paketleri alınır ve gereği kadar suda eritilerek elde edilir.
3.Çilekte Topraksız Kültür Şekilleri (Uygulamaları)
Topraksız kültür ;
*Katı ortam kültürü (agregat) *Su kültürü (hidroponik) olarak ikiye ayrılır.
3.1 Katı Ortam Kültürü
Katı ortam kültüründe kullanılan ortamlar ise şöyledir;
İNORGANİK ORTAMLAR
-kum -pomza taşı -çakıl- cam yünü- perlit- plastik köpük- vermikülit- curuf- kayayünü
ORGANİK ORTAMLAR
-torf –talaş -ağaç kabuğu -çeltik kavuzu vs.
Agregat kültüründe her ülke kendi koşullarında en kolay bulunan ve bu amaçla kullanıma en uygun agregatların arayışı içine girmiştir.Agregat seçimi ile ilgili çalışmalar ülkemizde de sürdürülmektedir. Katı ortamların sterilizasyonunda buharın yanında metil bromit,vapam,sülfirik asit,formaldehit,etil alkol gibi kimyasallar kullanılmaktadır.
3.1.1 KATI ORTAM KÜLTÜR ŞEKİLLERİ
3.1.1.1 Yatak kültürü
Yatak kültüründe öncelikle agregatların konulabileceği yataklar hazırlanır.Yataklar genellikle 15-20 cm derinlik ve 30-120 cm genişliktedir.Yatak genişliğini bitki türü etkiler.Yatak uzunluğunu da yetiştirilecek yerin uzunluğu etkiler.
3.1.1.2 Torba-paket ve saksı kültürü
Topraksız kültürün bu şekli ,ülkemizde uygulanma şansı en yüksek olanıdır.Bu kültür şeklinde bitkiler toprak yerine herhangi bir agregatla doldurulmuş torba,paket,veya saksılarda yetiştirilmektedir.Paketler üretici tarafından hazırlanabileceği gibi piyasadan hazır olarakta alınabilir.Paketler içine konulan agregat ya besin maddelerince zenginleştirilmiş yani gübrelenmiş yada gübrelenmemiştir.Satın alınınca bunun öğrenilerek alınması gerekmektedir.Fakat yaygın olarak kullanılan şekli besin maddelerince zenginleştirilmemiş agregatla dolu paket yada torbaların bitki yetiştirme sırasında besin eriyikleriyle sulanmasıdır.
Paket yapımında genelde 0.1 mm kalınlığında ve opak beyaz renkteki UV katkılı polietilen tercih edilir.Torba kültüründe 50*50 cm boyutlarında 0.25 cm kalınlığında basit torbalardan yararlanılabileceği gibi 50*65 cm boyutlarında 0.032 mm kalınlığındaki çöp torbalarından yararlanılabilir.İnce torbalar sağlamlaştırmak amacıyla iki torba iç içe konularakta kullanılabilir.
Paket,torba,saksı kültüründe üretim harcamaları tekrar kullanımlarla düşürülebilir.Örneğin humuslaşma oranı düşük olan sphagnum peat’i bile 3 defa arka arkaya,hiç sterilize edilmeden kullanılabilmiş,verimde önemli bir değişme olmamıştır. Perlitte önceki üretimde kök hastalığı olmamış olması şartıyla sterilize edilmeden 5-6 defa kullanılabilir.yanlız üretim sayısı arttıkça ürünle birlikte hastalık yapan organizmaların artacağı da unutulmamalıdır.bunun için buharla veya herhangi bir fungusit ile sterilizasyon yararlı olur. Sulama ya tek tek torbaların sulanması şeklinde yada kuşkusuz en ideal sulama şekli olan damlama sulama düzenleriyle yapılmaktadır. Paket hacmine göre paket başına dikilecek bitki sayısı değişir.Torba –paketler drenaj delikleri mutlaka açılmalıdır.Bu hem kök boğulmasını önler hem de torba-paketlerde tuz birikimini önler.Dış ülkelerde paket kültürüne uygun olarak hazırlanmış paketler,bitki türü dikkate alınarak gübrelenmiş şekilde de satışa sunuldukları için besin eriyikleriyle sulanma gereği ortadan kalkar,sadece su vermek yeterli olur.
Torbaların yatay yerleştiriliş şekli yatay ise “yatay torba kültürü”,torbalar tavana asılmış ise “dikey torba kültürü” adını alır.Bu sistemde plastik torbalar ve bükülmez borular kullanılabilir.Dikey torba kültürüne sosis kültürü de denir.
3.2. Su kültürü (hydrophonic) *Durgun su kültürü *akan su kültürü *aeroponik kültür
3.2.1.Durgun Su Kültürü
Durgun su kültürü bilinen en eski topraksız kültür örneğidir.Günümüzde sadece bitki beslemeye dayalı çalışmalarda kullanılmaktadır.Havalandırmalı ve havalandırmasız olmak üzere iki şekli vardır.Bu sistemde derinliği 30 cm yi geçmeyen bir tekne,küvet, veya tank kullanılır.
3.2.2.Akan su kültürü (Nutrient film tecnique-besleyici film tekniği)
Bitki yetiştirme kanallarından besin eriğinin fasılalı veya fasılasız bir şekilde akıtıldığı bir yetiştirme tekniğidir.Kanallardan besin eriği NFT (besleyici film tekniği) de olduğu gibi kök uçlarından birkaç mm veya derin akan su kültüründe olduğu gibi 4-5 cm ve daha fazla derinlikte akıtılabilir.
Besleyici film tekniği ;bitkilerin su,besin maddelerini ve oksijen gereksinimlerini karşılamak için,kök uçları boyunca besin eriğinin yüzeysel bir akış (birkaç mm derinliğinde) halinde akıtılması esasına dayalı oldukça yeni bir su kültürü şeklidir.Besleyici film tekniği,bitkilerin kök sistemlerinin besin solüsyonu akan siyah polietilen kanallar içinde yetiştirildiği basit bir hidroponik sistemdir.Bu sistemin gerçekleştirilebilmesi için;içinde bitki köklerinin geliştiği besin eriyiklerinin akıtıldığı kanallara,besin eriğine ve besin eriğini sisteme veren ve tekrar toplayan borular ve tanklara gereksinim vardır.
3.2.3 Aeroponic kültür
Temelde çıplak kök sistemine,besin eriyiklerinin fasılalı veya fasılasız sis halinde verilmesi esasına dayanan bir hava - su kültürüdür.Fasılalı uygulamada genelde 2-3 dakikada birkaç saniye püskürtme yapılır.Bu püskürtme şeklinin kökleri nemli tutmaya yeterli olduğu bilinir.Sistem yetiştirilecek bitkinin daha önceden belirlenmiş olan su ve besin maddesi gibi gereksinimlerini elektronik olarak karşılamaya yönelik modüler ünitelerden oluşmaktadır.Bu konu ile ilgili ilk çalışmalar;diğer topraksız kültür şekillerine kıyasla daha ucuz,daha pratik,daha kolayca mekanize edilebilen bir topraksız kültür arayışı ile başlamıştır.Sistemin en büyük avantajı su ve gübre kullanımında sağladığı ekonomiden kaynaklanmaktadır.Düşük kaliteli sular da bu sistemde rahatlıkla kullanıldığından su kalitesinin düşük,miktarının az olduğu bölgelerde bu sistem başarıyla kullanılabilir.
KAYNAKLAR
Anonim,2005a. http://edis.efl.edu
Anonim,2005b. http://www.schundler.com
Anonim,2005c. http://www.batem.gov.tr
Anonim,2005d. http://www.agridept.gov.lk
Anonim,2005e. http://www.tartes.com.tr
Aybak,H.Ç.,2000.Topraksız kültür yöntemleri.Çilek yetiştiriciliği.Hasat
yayıncılık.Kadıköy,İstanbul.118.
Çelikel,G.,2002. Topraksız kültürde sebze yetiştiriliği.Tarım veköyişleri bakanlığı.Tarımsal
Araştırmalar Genel Müdürlüğü.Alata bahçe kültürleri araştırma enstitüsü.Çifti eğitim
broşürü. No:12 Mersin.
Sevgican,A.,1999. Topraksız tarım.Örtü altı sebzeciliği.Cilt 2.Ege Üniversitesi basım evi,
526,Bornova,İzmir.130.
2-B4) KAYA YÜNÜ KÜLTÜRÜ
Kaya yünü kültürü üreticinin kullanabileceği en kolay sistemlerden birisidir. Kaya yünü kültüründeki büyük kaya yünü plakalarının kalınlığı genellikle 7.5-10cm, genişliği 15-30cm ve uzunluğu 100cm’dir. Plakaların genişlikleri yetiştirilecek bitki türüne bağlı olarak değişik olabilir.
Kaya yünü plaka ve blokları beyaz ya da siyah polietilenle kaplanmış veya hiç kaplanmamış olarak satışa sunulur.
Kaya yünü ile üretimde maliyeti düşürmek için 3 yetiştirme mevsimi boyunca aynı bitki türünün yetiştirilmesi önerilmektedir. Böylece yenilenmeksizin ve sterilize edilmeksizin üst üste üretim yapılabilmektedir. Kaya yünü kültürü mini bloklara tohum ekimi ile başlar. Fideciklerin kotiledon yaprakları tam geliştiğinde ve gerçek yaprakları görünmeye başladığında bu mini bloklar, fide blok ortasında ki çukura yerleştirilerek şaşırtma işlemi yapılır. Büyük kaya yünü plakaları toprak üzerine yerleştirilecekse şu yol izlenir: Toprakta masuralar oluşturulduktan sonra toprak yüzeyi beyaz polietilen örtülerle örtülür. Büyük kaya yünü plakaları bu örtüler üzerine ve kanallara yerleştirilir. Böylece drene olan besin eriyiğinin masura sırtlarını kirletmemesi sağlanır. Çünkü bu sırtlar yürüme bantlarını oluşturur. Besin eriyikleri bitkilere damla sulama sistemlerinden yaralanılarak verilir. Bu kültürde kullanılan besin eriyiklerinin p H’ sının, kaya yününün alkalitesini dengeleyebilmesi için, 4.5 gibi bir değerde tutulmasına özen gösterilir. Plakaların alt kısımlarından drenaj yarıklarının açılması da unutulmamalıdır.
Fide dikimi diğer bütün topraksız kültür yöntemlerinden daha kolay ve risksizdir. Olay sadece istenilen sıra üzeri aralıklarıyla fide bloklarının esas büyük kaya yünü plakaları üzerine koymaktan ibarettir. Günde en az bir kez sulama, p H’ nın fazla yükselmesini engellemek için yapılmak zorundadır. Kök bölgesinde istenen sıcaklık ise pek çok yolla sağlanabilir. Örneğin; kaya yünü bloklarını merkezi ısıtmalı seralarda ısıtma boruları üzerine yerleştirmek, besin eriyiğini 20°C’ a kadar ısıttıktan sonra bitkilere vermek gibi. Bu sistemde plakalar ayrı ayrı olduğundan, kök hastalıklarının yayılma olasılığı azdır.
Kaya yünü plaka ve blokları beyaz ya da siyah polietilenle kaplanmış veya hiç kaplanmamış olarak satışa sunulur.
Kaya yünü ile üretimde maliyeti düşürmek için 3 yetiştirme mevsimi boyunca aynı bitki türünün yetiştirilmesi önerilmektedir. Böylece yenilenmeksizin ve sterilize edilmeksizin üst üste üretim yapılabilmektedir. Kaya yünü kültürü mini bloklara tohum ekimi ile başlar. Fideciklerin kotiledon yaprakları tam geliştiğinde ve gerçek yaprakları görünmeye başladığında bu mini bloklar, fide blok ortasında ki çukura yerleştirilerek şaşırtma işlemi yapılır. Büyük kaya yünü plakaları toprak üzerine yerleştirilecekse şu yol izlenir: Toprakta masuralar oluşturulduktan sonra toprak yüzeyi beyaz polietilen örtülerle örtülür. Büyük kaya yünü plakaları bu örtüler üzerine ve kanallara yerleştirilir. Böylece drene olan besin eriyiğinin masura sırtlarını kirletmemesi sağlanır. Çünkü bu sırtlar yürüme bantlarını oluşturur. Besin eriyikleri bitkilere damla sulama sistemlerinden yaralanılarak verilir. Bu kültürde kullanılan besin eriyiklerinin p H’ sının, kaya yününün alkalitesini dengeleyebilmesi için, 4.5 gibi bir değerde tutulmasına özen gösterilir. Plakaların alt kısımlarından drenaj yarıklarının açılması da unutulmamalıdır.
Fide dikimi diğer bütün topraksız kültür yöntemlerinden daha kolay ve risksizdir. Olay sadece istenilen sıra üzeri aralıklarıyla fide bloklarının esas büyük kaya yünü plakaları üzerine koymaktan ibarettir. Günde en az bir kez sulama, p H’ nın fazla yükselmesini engellemek için yapılmak zorundadır. Kök bölgesinde istenen sıcaklık ise pek çok yolla sağlanabilir. Örneğin; kaya yünü bloklarını merkezi ısıtmalı seralarda ısıtma boruları üzerine yerleştirmek, besin eriyiğini 20°C’ a kadar ısıttıktan sonra bitkilere vermek gibi. Bu sistemde plakalar ayrı ayrı olduğundan, kök hastalıklarının yayılma olasılığı azdır.
2-B3) DİKEY TORBA KÜLTÜRÜ
Dikey torba kültürü Avrupa da ve özellikle İtalya, İspanya da geliştirilmiştir.
Bu sistemde bükülmez borular veya plastik torbalar kullanılabilir. Bu amaçla kullanılan polietilen torbaların boyutları genellikle şöyledir: 15 cm çap, 2 m uzunluk, 0.15 mm kalınlık. Torbaların öncelikle alt uçları bağlanır, seçilen bir ortam torba içerisine doldurulduktan sonra üst uçları aynen sosis gibi bağlanır. Bundan sonra sıra bu torbaları serada boydan boya gerilen askı düzenlerine asmaya gelir. Asılan torbaların üst kısımlarından besin eriyiği verilerek torbanın alt kısmından drene olması yani torbayı terk etmesi sağlanır. Torbaların yapımında kullanılan polietilenin rengi genelde siyahtır.
Bu yöntemde bitkiler torba veya boruların yan kısımlarında helezon şeklinde açılan 2.5-5cm çaplarında ki açıklıklarda yerleştirilmektedir. Bu yöntem özellikle çilek gibi küçük bitkilerin yetiştiriciliğine çok uygundur. Marul da bu sistemde yetiştirilebilmektedir. Yerden büyük tasarrıf sağladığı için birim alandan alınacak ürün miktarı bu sistem ile artmaktadır.
Bu sistemde bükülmez borular veya plastik torbalar kullanılabilir. Bu amaçla kullanılan polietilen torbaların boyutları genellikle şöyledir: 15 cm çap, 2 m uzunluk, 0.15 mm kalınlık. Torbaların öncelikle alt uçları bağlanır, seçilen bir ortam torba içerisine doldurulduktan sonra üst uçları aynen sosis gibi bağlanır. Bundan sonra sıra bu torbaları serada boydan boya gerilen askı düzenlerine asmaya gelir. Asılan torbaların üst kısımlarından besin eriyiği verilerek torbanın alt kısmından drene olması yani torbayı terk etmesi sağlanır. Torbaların yapımında kullanılan polietilenin rengi genelde siyahtır.
Bu yöntemde bitkiler torba veya boruların yan kısımlarında helezon şeklinde açılan 2.5-5cm çaplarında ki açıklıklarda yerleştirilmektedir. Bu yöntem özellikle çilek gibi küçük bitkilerin yetiştiriciliğine çok uygundur. Marul da bu sistemde yetiştirilebilmektedir. Yerden büyük tasarrıf sağladığı için birim alandan alınacak ürün miktarı bu sistem ile artmaktadır.
2-B2) TORBA, PAKET VE SAKSI KÜLTÜRÜ
Bu tür kültürde torba, paket yada saksı türü geniş ve büyük kablar içerisine katı ortam doldurularak kullanılır. Bu katı ortam istenildiği gibi seçilebilir, önemli olan bitki ile uyumlu olması, kimyasal olarak etkileşim yapmaması ve iyi bir drenaj sağlamasıdır.
ABD 'de en yaygın kullanılan karışım: % 60 torf, %20 vermikülit ve %20 perlitten oluşan karışımdır. Bu karışımda p H 5.2-5.6 arasında korunur.
Torba, paket yada saksılara doldurulan katı ortama alınan fideler damlama sulama ile sulanır. Besin eriğiyi ortama damlatılarak yada daha yoğun bir damlama ile akıtılarak verilir. Bu belli sürelerle olabileceği gibi, süreklilik de arzedebilir.
Bu ortamlarda, örneğin saksıların alt kısımlarına açılan deliklerden drenaj işlemi sağlanmış olur. Saksını altındaki besin eriyiği drenaj kanallarına dökülüp buradan da ortak bir depoda birikir, daha sonra bu geri toplanan sıvı tekrar sisteme bir pompa ile yollanabilir.
ABD 'de en yaygın kullanılan karışım: % 60 torf, %20 vermikülit ve %20 perlitten oluşan karışımdır. Bu karışımda p H 5.2-5.6 arasında korunur.
Torba, paket yada saksılara doldurulan katı ortama alınan fideler damlama sulama ile sulanır. Besin eriğiyi ortama damlatılarak yada daha yoğun bir damlama ile akıtılarak verilir. Bu belli sürelerle olabileceği gibi, süreklilik de arzedebilir.
Bu ortamlarda, örneğin saksıların alt kısımlarına açılan deliklerden drenaj işlemi sağlanmış olur. Saksını altındaki besin eriyiği drenaj kanallarına dökülüp buradan da ortak bir depoda birikir, daha sonra bu geri toplanan sıvı tekrar sisteme bir pompa ile yollanabilir.
2-B1) YATAK KÜLTÜRÜ
Bitkilerin, açılan yataklar içerisinde beslenmesi ile oluşturulmuş kültürdür.
Bu tür topraksız tarım şekilde, öncelikle katı ortamın yani agregatların içerisine konulacağı yataklar hazırlanır. Yatakların ölçüleri yetiştirilecek olan bitkilere göre değişiklik gösttermekle beraber, ortalama 15-20 cm derinlik ve 30-120 cm genişliktedir.
Yataklara drenajın yani su tasfiyesinin kolay sağlanması amacıyla belirli bi eğim verilmesi gerekmektedir.
Yatakların şekli ;
Yataklar son zamanlarda, plastik örtülerle, çuvallarla kaplanmış katı ortamı içeren yataklardır. Bu yatakların malzemesinin siyah renkte olması gerekmektedir. Bu şekilde yosunlaşma, buharlaşma önlenmiş olur. Bu plastik örtülerle besin eriyiği arasında bir kimyasal etkileşimin olmaması gerekir.
Sonraki aşamada istenirse yatakların tabanda ki en derin kısmına drenaj boruları yerleştirilir, istenirse ve yataklara yeterli eğim verilmişse yatak tabanına 5 cm kalınlık oluşturulacak şekilde sadece kırma taş veya çakıl koymak yeterli olabilir. Yataklar oluşturulduktan sonra bütün yatakların alt uçlarına bir ana drenaj kanalı açmak gerekir. Böylece yataklardan drene olan besin eriyiklerinin bu kanalda toplanması sera dışına atılması veya toplama tankında toplanması söz konusu olabilir. Fakat bu tür sistemlerde genel uygulama şekli, kanallardan akacak olan su sistemde geri toplanmaz, dışarı atılır. Bunun için sisteme ihtiyacı kadar su minimum düzeyde verilir. Sistemde kullanılan su miktarı oldukça fazladır.
Sonra sıra yatakların agregatlarla doldurulmasına gelmiş olur.
Bu tür kültürde besin eriyiklerinin verilişinde damla sulama sistemlerinden faydalanılır.
Bu tür topraksız tarım şekilde, öncelikle katı ortamın yani agregatların içerisine konulacağı yataklar hazırlanır. Yatakların ölçüleri yetiştirilecek olan bitkilere göre değişiklik gösttermekle beraber, ortalama 15-20 cm derinlik ve 30-120 cm genişliktedir.
Yataklara drenajın yani su tasfiyesinin kolay sağlanması amacıyla belirli bi eğim verilmesi gerekmektedir.
Yatakların şekli ;
Yataklar son zamanlarda, plastik örtülerle, çuvallarla kaplanmış katı ortamı içeren yataklardır. Bu yatakların malzemesinin siyah renkte olması gerekmektedir. Bu şekilde yosunlaşma, buharlaşma önlenmiş olur. Bu plastik örtülerle besin eriyiği arasında bir kimyasal etkileşimin olmaması gerekir.
Sonraki aşamada istenirse yatakların tabanda ki en derin kısmına drenaj boruları yerleştirilir, istenirse ve yataklara yeterli eğim verilmişse yatak tabanına 5 cm kalınlık oluşturulacak şekilde sadece kırma taş veya çakıl koymak yeterli olabilir. Yataklar oluşturulduktan sonra bütün yatakların alt uçlarına bir ana drenaj kanalı açmak gerekir. Böylece yataklardan drene olan besin eriyiklerinin bu kanalda toplanması sera dışına atılması veya toplama tankında toplanması söz konusu olabilir. Fakat bu tür sistemlerde genel uygulama şekli, kanallardan akacak olan su sistemde geri toplanmaz, dışarı atılır. Bunun için sisteme ihtiyacı kadar su minimum düzeyde verilir. Sistemde kullanılan su miktarı oldukça fazladır.
Sonra sıra yatakların agregatlarla doldurulmasına gelmiş olur.
Bu tür kültürde besin eriyiklerinin verilişinde damla sulama sistemlerinden faydalanılır.
2-A2) ORGANIK ORTAMLAR
Katı ortam kültürlerinde en yaygın kullanılan ortam çeşidi organik olan ortamlardır. Bunlar Torf, pomza, cüruf, çakıl, kum, ağaç kabuğu, saman gibi maddeler olup doğal yollarla elde edilen malzemelerdir. Bu ortamlar sitemizdeki diğer konularda ayrıntılı olarak incelenecektir.
2-A1) INORGANIK ORTAMLAR
Katı ortam olarak inorganik yani organik olmayan malzemelerin kullanıldığı katı ortam kültürüdür. Örneğin cam yünü, strafor gibi malzemeler yapay maddeler olup katı ortamlarda kullanılmaktadır. Cam yünü tek başına kullanılmakla beraber diğer ortamlarla beraber de kullanılmaktadır. Fakat straforun yaygın kullanımı ise diğer torf, çakıl, pomze, perlit gibi ortamlarla beraber kullanımıdır.
1-E) BESİN ERİYİĞİ SİSİ (AEROPONİK)
Topraksız tarımda uygulanmaya başlanan en yeni uygulamalardan birisi aeroponik yada sisleme uygulamalarıdır. Bu uygulamada besin eriyiği içeren sıvı, özel püskürtma başlıkları ile direkt olarak bitkinin köküne püskürtülmektedir. Bu sayede bitki kökleri besin maddelerini en ideal ve kolay şekilde almakta, aynı zamanda yeterli bir şekilde havalanmaktadır.
Bu türün dezavantajı, en ufak bir elektrik kesintisinden kaynaklanan sistemin durmasıdır. Sistem durduğu zaman kökler çok hızlı bir şekilde kurur, sistemin kurumaması gerekmektedir. Bunun için enerji gereksinimi sürekli ve çok tur. Güçlü pompalar ile su sprey haline getirildiği için elektrik sarfiyatı nispeten daha fazla da olabilir.
Bu türün dezavantajı, en ufak bir elektrik kesintisinden kaynaklanan sistemin durmasıdır. Sistem durduğu zaman kökler çok hızlı bir şekilde kurur, sistemin kurumaması gerekmektedir. Bunun için enerji gereksinimi sürekli ve çok tur. Güçlü pompalar ile su sprey haline getirildiği için elektrik sarfiyatı nispeten daha fazla da olabilir.
1-D) DERİN AKAN SU KÜLTÜRÜ (HYPONICA)
Bu tür su kültüründe genelde altı su deposu olan bir tablaya alttaki depodan su pompalanması ve bu suyun tabladaki drenaj deliklerinden geri alttaki depoya birikmesi şeklinde olur. Buradaki su besin eriği ile karıştırılmıştır. Ayrıca dökülen su yeterli havalandırma sağlamaktadır.
1-C) BESLEYİCİ FİLM TEKNİĞİ (NFT TEKNİĞİ)
Besleyici film tekniği NFT ; bitkilerin besin, su, ve oksijen ihtiyaçlarını karşılamak için, kök uçları boyunca besin eriyiğinin yüzeysel bir akış halinde akıtılmasına dayalı bir su kültürü şeklidir.
Besleyici film tekniği adı; köklere yeterince oksijen sağlanması amacıyla kök sisteminin üst kısmının havada olmasını sağlayacak şekilde bitki kök uçları boyunca akan sıvı derinliğinin gerçekten çok ince olmasından kaynaklanmaktadır.
Besleyici film tekniğinin gerçekleştirilebilmesi için içinde bitki köklerinin geliştiği besin eriyiklerinin akıtıldığı kanallara, besin eriyiğine ve besin eriyiğini sisteme veren ve tekrar toplayan borulara, bu besin sıvısını tekrar geri pompalayan pompalara ve tanklara gereksinim vardır.
Bitkiler en basit NFT kanalı olarak bilinen 0.15-0.2 mm kalınlığındaki plastik kanallarda yetiştirilebileceği gibi polietilenle kaplanmış metal kanallarda ve sert plastikten yapılmış kanallarda da yetiştirilebilir. Kanalların taban genişliği, 25-30 cm’dir. Besin eriyiği ile etkileşime girmesinden korkulduğu için NFT elemanlarının genelde plastik olmasına ve etkileşime girmeyen maddelerden yapılmasına özen gösterilir.
Besin eriyiğinin kanallarda kolay akması için, kanallara uygun bir eğim verilir. Genelde 1/50 ve 1/75’ lik eğimler uygundur. Yani 50-75 metrelik bir sistem için 1 m lik yükseklik farkı uygundur. Bitkiler zemin üzerine yerleştirilen kanallarda yetiştirilecekse sıraların uzunluğu boyunca eğimin korunmasına çalışılmalı ve kanal boyu maksimum 30 m olmalıdır.
Besin eriyiği NFT kanallarındaki akışı sürekli yada belli ararlıklarla tekrarlanan bir şekilde olabilir. Ancak, köklerin yeterli havalanmasını sağlamak, enerji gereksinimini azaltmak amacıyla belirli aralıklarla akış daha çok uygulanır. Bu şekilde havalandırma ihtiyacından kurtulunmuş olur, bitki kökleri besin sıvısının geçmediği zaman aralığı içerisinde havalanır.
Topraksız tarımdaki tüm sistemlerde olduğu gibi bu sistemde de Besin Tankları ve Boruları gibi suyun dolaştığı yerlerin koyu renk olması gerekmektedir. Işık geçiren sistemlerde ışık yosunlaşmaya alg lere neden olabilir.
Besleyici film tekniği adı; köklere yeterince oksijen sağlanması amacıyla kök sisteminin üst kısmının havada olmasını sağlayacak şekilde bitki kök uçları boyunca akan sıvı derinliğinin gerçekten çok ince olmasından kaynaklanmaktadır.
Besleyici film tekniğinin gerçekleştirilebilmesi için içinde bitki köklerinin geliştiği besin eriyiklerinin akıtıldığı kanallara, besin eriyiğine ve besin eriyiğini sisteme veren ve tekrar toplayan borulara, bu besin sıvısını tekrar geri pompalayan pompalara ve tanklara gereksinim vardır.
Bitkiler en basit NFT kanalı olarak bilinen 0.15-0.2 mm kalınlığındaki plastik kanallarda yetiştirilebileceği gibi polietilenle kaplanmış metal kanallarda ve sert plastikten yapılmış kanallarda da yetiştirilebilir. Kanalların taban genişliği, 25-30 cm’dir. Besin eriyiği ile etkileşime girmesinden korkulduğu için NFT elemanlarının genelde plastik olmasına ve etkileşime girmeyen maddelerden yapılmasına özen gösterilir.
Besin eriyiğinin kanallarda kolay akması için, kanallara uygun bir eğim verilir. Genelde 1/50 ve 1/75’ lik eğimler uygundur. Yani 50-75 metrelik bir sistem için 1 m lik yükseklik farkı uygundur. Bitkiler zemin üzerine yerleştirilen kanallarda yetiştirilecekse sıraların uzunluğu boyunca eğimin korunmasına çalışılmalı ve kanal boyu maksimum 30 m olmalıdır.
Besin eriyiği NFT kanallarındaki akışı sürekli yada belli ararlıklarla tekrarlanan bir şekilde olabilir. Ancak, köklerin yeterli havalanmasını sağlamak, enerji gereksinimini azaltmak amacıyla belirli aralıklarla akış daha çok uygulanır. Bu şekilde havalandırma ihtiyacından kurtulunmuş olur, bitki kökleri besin sıvısının geçmediği zaman aralığı içerisinde havalanır.
Topraksız tarımdaki tüm sistemlerde olduğu gibi bu sistemde de Besin Tankları ve Boruları gibi suyun dolaştığı yerlerin koyu renk olması gerekmektedir. Işık geçiren sistemlerde ışık yosunlaşmaya alg lere neden olabilir.
