TANIMI
Karnabahar, çiçek ve çiçek tablası yenilen sebzeler grubundan yer almaktadır. Yapraklar lahana yapraklarına göre daha uzun, uçları daha sivridir Karnabaharda bahar tabir edilen yenilen taç kısmının büyüklüğü ve rengi çeşitlere güre farklılıklar göstermektedir. Tacın rengi; beyaz, krem ve sarımsı tonlardadır.
İKLİM İSTEKLERİ
Karnabaharlar kışlık sebzeler grubunda yer almaktadır.Karnabahar yetiştiriciliğinde sıcaklık çok önemlidir. Işık ve nem ise ikinci derecede önemlidir. Karnabaharlarda taç oluşması için gelişmenin belli bir devresinde düşük sıcaklıklara ihtiyaç vardır. Karnabahar fideleri -10°C sıcaklığa kısa sürede dayanabilirler. Fakat hasat devresine gelmiş karnabahar başları O°C nin altındaki sıcaklıklardan hoşlanmazlar. Taç oluşum döneminde en uygun sıcaklıklar 15°C-20°C dir. Taçların olgunlaşma döneminde sıcaklığın O°C nin altına düşmesi istenmez. Sıcaklığın düşmesi sonucu taç yüzeyi havlı bir yapı kazanır, pazar değeri düşer.
Toprak İsteği: Karnabahar bitkisi toprak istekleri bakımından seçici değildir. pH 5-5,5 arasında olan kumlu-tınlı, su tutma kapasitesi yüksek topraklarda iyi sonuç alınır. Ağır bünyeli topraklarda özellikle kış dönemi yetiştiriciliğinde yağışlar nedeniyle oluşan suyun iyi bir şekilde drene edilmesi gereklidir. Kuraklığa hassas olduğu için hafif bünyeli topraklarda yetiştiricilik yapılmamalıdır.Toprak hazırlığı, dikim, çapalama ve sulama işlemleri lahana yetiştiriciliğinde olduğu gibidir. Ancak dikim mesafesinde; çeşidin erkenci ya da geçci oluşuna, yayvan veya dik büyümesine göre değişiklik gösterir.
Gübreleme: Toprak tahliline göre dikimden en az 2-3 ay önce dekara 3-6 ton çiftlik gübresi verilir. Başarılı bir yetiştiricilik için 15-17 kg/da N, 4-5 kg/da P ve 15-17 kg/da K verilir. Azotun 1/3’lük kısmı ile potas ve fosforun tamamı dikimden önce, geri kalan azotun 2/3’lük kısmı ise ikinci çapa yapılırken bitkinin 5-10 cm uzağına verilir.
Hasat: Taçlar dağılmadan, renkler bozulmadan önce, tacın gövdeyle birleştiği yerden kesilmesi suretiyle hasat yapılmalıdır. Hasat sırasında; yaprak bırakılmadığı gibi, uzun mesafelere gönderilecek ise yaprak bırakılabilir. Dekardan 1800-2000 adet taç hasat edilebilir. Taçların ortalama ağırlığı 600-700 gr ile 5000-6000 gr arasında değişebilir.
Değişik minare karnıbahar
FİDE YETİŞTİRİCİLİĞİ
Karnabaharlar, fidelerin yetiştirilmesi ve esas yerlerine dikilmesi olmak üzere iki safhada yetiştirilirler. Tohumlar ılık ve soğuk yastıklara ekilir. Ekim zamanı bölgelere, çeşitlere ve hasat zamanına bağlı olarak değişiklik gösterir. Genel olarak tohum ekimi Nisan-Mayıs-Haziran-Temmuz aylarında yastıklara sıraya veya serpme olarak yapılır. İlimiz için uygun tohum ekim zamanı Mayıs ayı, fide dikim zamanı ise Haziran ayının son haftasıdır. En uygun ekim sistemi 10 cm sıra arası verilerek yapılan sıravari ekimdir. Tohumlar yastıklarda şartlara bağlı olarak 8-15 gün içerisinde çimlenirler. Çimlenme sonrası sıra üzerindeki bitkiler 3-5 cm aralıkla seyreltilir. Karnabaharda kaliteli ürünü etkileyen en önemli faktörlerden birisi de iyi yetiştirilmiş fidelerdir. Fide yetiştirme devresinde sıcaklığın aşırı yükselip azalması taçların kalitesiz olmasına sebep olur.
DİKİM
Dikimde genel olarak 7-8 yapraklı düzgün gövdeli, yaprakları sağlıklı fideler kullanılmalıdır. İyi yetiştirilmemiş cılız, sarı yapraklı fidelerden yetişen bitkilerin taçları küçük ve gevşek olmaktadır. Fideler genellikle tohum ekiminden 5-7 hafta sonra dikime uygun hale gelirler. Karnabaharda en uygun yetiştirme masuralar üzerinde yapılan yetiştirme şeklidir. Masura genişliği çeşitlere, tek ve iki sıralı dikime göre ayarlanır. Dikimde sıra arası ve sıra üzeri mesafeler 50x50cm olarak yapılır. Fideler yerlerinden dikkatlice sökülmeli ve bekletilmeden yerlerine dikilmelidir. Fideler plantuar veya çepin ile dikilmelidir. Kökleri topraklı olarak çepinle dikim daha uygun olmaktadır. Dikimde can suyu verilmeli ve birkaç gün sonra salma sulama yapılmalıdır.Karnabahar çapa ve suyu çok seven sebze olduğu için sulamaya gereken özen gösterilmeli ve muntazam aralıklarla yağış durumuna göre sulama yapılmalıdır. Dikimden 1-3 hafta sonra birinci, bundan 1 ay sonra ikinci çapa, gerekirse üçüncü çapa yapılmalıdır. Karnabahar taçlarının güneş ışığı nedeniyle sararmaması için iç yapraklar kırılarak tacın üzerine örtülmeli ve tacı örtülü çeşitler üretilmelidir.
Karnabahar üretimi tohumdan üretilmiş fidelerle yapılmaktadır. Karnabahar ülkemizde yaz sonu, sonbahar ve kış periyotlarında yetiştirilir. Dış ülkelerde ise senenin her mevsiminde yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu amaçla önce fideler yetiştirilir, daha sonra ise fidelerin dikimi yapılır.
Karnabaharlarda kaliteli ürün alabilmek fide yetiştiriciliğindeki başarıya bağlıdır. Fidelerin yetiştiriciliği, ülkemizde soğuk yaslıklarda yapılmaktadır. Karnabahar tohumlarının yastığa ekimi, lahanalardan yedi veya on gün sonra yapılır. Pratik olarak fideler kuzey bölgelerde taçlar yaz aylarındaki yüksek sıcaklıklardan evvel olgunlaşacak ve erken ilkbaharda ürün alınacak şekilde dikilir. Karnabaharlar için 5–7 haftalık bir fide dönemi hesaplanır. Tohum ekimi 10 gün veya 15 gün arayla, periyodik ekimler yapılarak hasat periyodu uzatılabilir. Ülkemizde tohumlar yastıklara, Mart–Nisan–Mayıs ayından itibaren ekilmeye başlar. Tohumların ekimi serpme veya sıraya yapılır. Serpme ekimde m2’ye 2–5 gr tohum hesaplanır. Sıraya ekimlerde ise sıra arası 5 cm olacak şekilde 2–3 gr tohum atılır. Tohum ekiminin sık yapılması arzu edilmez. Sıklıktan dolayı fideler rahat bir şekilde gelişemedikleri gibi, gövde kısımları da cılız uzar, şekil bozuklukları ve çürümeler görülür. Zaten bu tip fidelerin dikiminin yapılması gerekir. Karnabaharda fide toprağı besin maddelerince zengin olmalıdır. Fakir topraklarda yetiştirilen fideler tarlada küçük taçlar oluşturur. SHOEMAKER (1949), en uygun fide toprağını 3 kısım iyi yanmış ahır gübresi ile 5 kısım kumlu–killi toprak karışımından elde edilebileceğini, NIEUWHOF (1969) ise; aşağıdaki toprak karışımlarının daha uygun olacağını açıklamaktadır.
2/3 çürümüş yaprak – 1/3 bahçe toprağı
1/2 yanmış ahır gübresi – 1/2 bahçe toprağı
1/4 çürümüş yaprak – 1/4 yanmış ahır gübresi – 1/2 kum
1/3 yanmış ahır gübresi – 1/3 turba toprağı – 1/3 bahçe toprağı.
Bu karışımlara, karnabaharda sık sık noksanlıkları ortaya çıkan mikro elementler ve özellikle molibdenin karıştırılması uygun olur. Ülkemizde fideler yastıklardan alınıp doğrudan yerlerine dikildikleri halde, dış ülkelerde 2 yapraklı devrede saksı veya torbalara şaşırtılmaktadır. Böylece fideler daha geniş bir ortamda geliştirilmekte ve daha iyi pişkinleştirilmektedir. Karnabahar fideleri dikim olgunluğuna geldiklerinde, vakit geçirmeden yastıktan alınmalıdır. Yastıkta lüzumsuz yere fazla bekletilmeleri halinde, ileriki dönem büyümelerinde bir duraklama meydana gelir ve bu tip bitkiler dikim sonrası ufak ve gevşek taç oluşturur. Dikimde, aynı gelişme devresindeki fideleri kullanmak gerekir. Aksi taktirde dikimden sonra bitkiler arasında gelişme farklılıkları görülür, hasat aynı zamanda yapılamaz, hatta bazı bitkiler hiç taç oluşturamaz, bir kısmı da erken ve gevşek taç oluşturup, çiçeğe kalkar. Bütün bunlar verimi ve kaliteyi düşüren bir faktör olarak karşımıza çıkar. Dikimde, genellikle 7–8 yaprağı tam gelişmiş, gövdesi düzgün ve yaprakları sararmamış fideler kullanılır. Yaprak sapı olmayan, kalın yapraklı ve gövdeli fideler kullanılmamalıdır. Çünkü bu fideler yeterli yaprak oluşturamadıklarından, bunlardan da küçük ve gevşek taçlar meydana gelir. Karnabahar fideleri bölgenin iklim koşullarına göre değişmekle birlikte kışı soğuk geçen bölgelerde Haziran–Temmuz, sıcak bölgelerde ise Ağustos-Eylül aylarında dikilir. Yalnız bu dikim zamanları çeşidin erkenci veya geççi oluşuna göre farklılık gösterebilir. Genellikle dikimden hasada kadar geçen süre erkenci çeşitlerde 70–90 gün, geççi çeşitlerde ise 100–120 gündür.
Karnabaharda sulama, salma olarak yapılacaksa tavalar, karık yöntemiyle yapılacaksa masuralar kullanılır. Dikimde bitkilere verilecek aralık ve mesafeler çeşidin erkenci veya geççi oluşuyla, taçların büyüklüğüne göre ayarlanır. Çoğunlukla dikim, 40x40, 50x50, 50x60, 60x60, 70x70 cm aralık ve mesafede yapılır. Geççi çeşitlerde mesafeler biraz daha geniş tutulur. Masuralara, tek ve çift sıralı dikim yapılabilir. Bu durumda mesafeler tek sırada 40x60, 50x70 cm ve çift sıra dikimde 40x40x60 veya 50x50x70 cm olacak şekilde ayarlanır.
Dikimden sonra can suyu verilir ve lahanada uygulanan çapalama, ot alma, sulama ve mücadele işlemleri aynen karnabaharda da yapılır. Karnabaharda özellikle sulamaya özen gösterilmelidir. Kurak havalarda sulama, daha fazla önem kazanır. Çünkü taç oluşumu dönemindeki yüksek sıcaklıklar daha önce de belirtildiği gibi erken çiçeklenmeye neden olarak taç kalitesini bozmaktadır. Karnabahar taçlarının renkleri ışıkla temas ettiklerinde, güneşin ültraviyole ışınlarının etkisiyle beyazdan sarıya döner. Bunun için tacın güneş ışıklarını görmemesi gerekir. İç yaprakların tacın üzerini örtüp örtmemesi bir çeşit özelliğidir. Bu nedenle çeşit ıslahında bu durum da göz önünde bulundurulur ve yaprakları tacın üstünü örten çeşitler ıslah edilmesine gidilir. Tacın üstü yapraklarla örtülü olan çeşitlerde, taçlar sıklıklarını sıcak zamanlarda 5–10 gün, soğuk zamanlarda 20-30 gün kadar koruyabilir. Şayet tacın üstü yapraklarla örtülmeyen çeşitler yetiştiriliyorsa, çoğunlukla karnabaharın iç yapraklardan 1-2’si kırılarak tacın üzeri örtülür veya tacın kenarındaki yaprakların çevresi iple bağlanır veya lastikle sıkıştırılır.
Karnabaharlarda kaliteli ürün alabilmek fide yetiştiriciliğindeki başarıya bağlıdır. Fidelerin yetiştiriciliği, ülkemizde soğuk yaslıklarda yapılmaktadır. Karnabahar tohumlarının yastığa ekimi, lahanalardan yedi veya on gün sonra yapılır. Pratik olarak fideler kuzey bölgelerde taçlar yaz aylarındaki yüksek sıcaklıklardan evvel olgunlaşacak ve erken ilkbaharda ürün alınacak şekilde dikilir. Karnabaharlar için 5–7 haftalık bir fide dönemi hesaplanır. Tohum ekimi 10 gün veya 15 gün arayla, periyodik ekimler yapılarak hasat periyodu uzatılabilir. Ülkemizde tohumlar yastıklara, Mart–Nisan–Mayıs ayından itibaren ekilmeye başlar. Tohumların ekimi serpme veya sıraya yapılır. Serpme ekimde m2’ye 2–5 gr tohum hesaplanır. Sıraya ekimlerde ise sıra arası 5 cm olacak şekilde 2–3 gr tohum atılır. Tohum ekiminin sık yapılması arzu edilmez. Sıklıktan dolayı fideler rahat bir şekilde gelişemedikleri gibi, gövde kısımları da cılız uzar, şekil bozuklukları ve çürümeler görülür. Zaten bu tip fidelerin dikiminin yapılması gerekir. Karnabaharda fide toprağı besin maddelerince zengin olmalıdır. Fakir topraklarda yetiştirilen fideler tarlada küçük taçlar oluşturur. SHOEMAKER (1949), en uygun fide toprağını 3 kısım iyi yanmış ahır gübresi ile 5 kısım kumlu–killi toprak karışımından elde edilebileceğini, NIEUWHOF (1969) ise; aşağıdaki toprak karışımlarının daha uygun olacağını açıklamaktadır.
2/3 çürümüş yaprak – 1/3 bahçe toprağı
1/2 yanmış ahır gübresi – 1/2 bahçe toprağı
1/4 çürümüş yaprak – 1/4 yanmış ahır gübresi – 1/2 kum
1/3 yanmış ahır gübresi – 1/3 turba toprağı – 1/3 bahçe toprağı.
Bu karışımlara, karnabaharda sık sık noksanlıkları ortaya çıkan mikro elementler ve özellikle molibdenin karıştırılması uygun olur. Ülkemizde fideler yastıklardan alınıp doğrudan yerlerine dikildikleri halde, dış ülkelerde 2 yapraklı devrede saksı veya torbalara şaşırtılmaktadır. Böylece fideler daha geniş bir ortamda geliştirilmekte ve daha iyi pişkinleştirilmektedir. Karnabahar fideleri dikim olgunluğuna geldiklerinde, vakit geçirmeden yastıktan alınmalıdır. Yastıkta lüzumsuz yere fazla bekletilmeleri halinde, ileriki dönem büyümelerinde bir duraklama meydana gelir ve bu tip bitkiler dikim sonrası ufak ve gevşek taç oluşturur. Dikimde, aynı gelişme devresindeki fideleri kullanmak gerekir. Aksi taktirde dikimden sonra bitkiler arasında gelişme farklılıkları görülür, hasat aynı zamanda yapılamaz, hatta bazı bitkiler hiç taç oluşturamaz, bir kısmı da erken ve gevşek taç oluşturup, çiçeğe kalkar. Bütün bunlar verimi ve kaliteyi düşüren bir faktör olarak karşımıza çıkar. Dikimde, genellikle 7–8 yaprağı tam gelişmiş, gövdesi düzgün ve yaprakları sararmamış fideler kullanılır. Yaprak sapı olmayan, kalın yapraklı ve gövdeli fideler kullanılmamalıdır. Çünkü bu fideler yeterli yaprak oluşturamadıklarından, bunlardan da küçük ve gevşek taçlar meydana gelir. Karnabahar fideleri bölgenin iklim koşullarına göre değişmekle birlikte kışı soğuk geçen bölgelerde Haziran–Temmuz, sıcak bölgelerde ise Ağustos-Eylül aylarında dikilir. Yalnız bu dikim zamanları çeşidin erkenci veya geççi oluşuna göre farklılık gösterebilir. Genellikle dikimden hasada kadar geçen süre erkenci çeşitlerde 70–90 gün, geççi çeşitlerde ise 100–120 gündür.
Karnabaharda sulama, salma olarak yapılacaksa tavalar, karık yöntemiyle yapılacaksa masuralar kullanılır. Dikimde bitkilere verilecek aralık ve mesafeler çeşidin erkenci veya geççi oluşuyla, taçların büyüklüğüne göre ayarlanır. Çoğunlukla dikim, 40x40, 50x50, 50x60, 60x60, 70x70 cm aralık ve mesafede yapılır. Geççi çeşitlerde mesafeler biraz daha geniş tutulur. Masuralara, tek ve çift sıralı dikim yapılabilir. Bu durumda mesafeler tek sırada 40x60, 50x70 cm ve çift sıra dikimde 40x40x60 veya 50x50x70 cm olacak şekilde ayarlanır.
Dikimden sonra can suyu verilir ve lahanada uygulanan çapalama, ot alma, sulama ve mücadele işlemleri aynen karnabaharda da yapılır. Karnabaharda özellikle sulamaya özen gösterilmelidir. Kurak havalarda sulama, daha fazla önem kazanır. Çünkü taç oluşumu dönemindeki yüksek sıcaklıklar daha önce de belirtildiği gibi erken çiçeklenmeye neden olarak taç kalitesini bozmaktadır. Karnabahar taçlarının renkleri ışıkla temas ettiklerinde, güneşin ültraviyole ışınlarının etkisiyle beyazdan sarıya döner. Bunun için tacın güneş ışıklarını görmemesi gerekir. İç yaprakların tacın üzerini örtüp örtmemesi bir çeşit özelliğidir. Bu nedenle çeşit ıslahında bu durum da göz önünde bulundurulur ve yaprakları tacın üstünü örten çeşitler ıslah edilmesine gidilir. Tacın üstü yapraklarla örtülü olan çeşitlerde, taçlar sıklıklarını sıcak zamanlarda 5–10 gün, soğuk zamanlarda 20-30 gün kadar koruyabilir. Şayet tacın üstü yapraklarla örtülmeyen çeşitler yetiştiriliyorsa, çoğunlukla karnabaharın iç yapraklardan 1-2’si kırılarak tacın üzeri örtülür veya tacın kenarındaki yaprakların çevresi iple bağlanır veya lastikle sıkıştırılır.
ALT BAŞLIKLAR
Çeşitleri
