Damla sulama sistemi ile sulanan alanlar her yıl hızlı bir şekilde artmaktadır. Ülkemizde özellikle örtü altı yetiştiriciliğinin tamamında (sera-alçak ve yüksek tünel), yeni tesis edilen meyve bahçelerinde, sebze yetiştirilen alanlarda, bazı bağ ve zeytinlikler ile tarlalarda (mısır-patates gibi) damla sulama sistemi ile sulama yapılmaktadır. Damla sulama sistemiyle sulamanın hızla artışına paralel olarak damla sulamaya uygun gübrelerin kullanımında da önemli bir artış görülmektedir. Damla sulama sistemiyle yapılan sulama ve gübrelemeden beklenen yararı tam olarak elde edebilmek için aşağıda belirtilen hususlara dikkat etmek gereklidir:
- Damla sulamada kullanılacak sulama suyunun kalite analizi mutlaka yapılmalıdır. Damla sulamada kullanılan suların genellikle yeraltı (kuyu-artezyen) suları olması nedeniyle, analiz edilecek su örneği, yeraltı suyunun en düşük seviyede (derinlikte) olduğu dönemde (yaz sonu-sonbahar başlangıcı) alınmalıdır. Bu dönemde alınan su örneği, su kalitesi bakımından en kötü durumda olduğu dönemdir.
- Sulama suyunda özellikle tuzluluk (EC), pH, SAR (Sodyum Absorbsiyon Oranı) analizleri ile birlikte Bor (B) ve Klor (Cl) analizleri de yapılmalıdır.
- Sulama sistemini tesis eden kuruluşların, yetiştirilecek bitkinin su tüketimi, toprak özellikleri ve iklim şartlarına göre bir sulama programı hazırlamaları ve üreticilere vermeleri yararlı olacaktır.
- Damla sulama sistemindeki damlatıcıların bir saatlik süre içinde ne kadar su damlattığı ve dekara saatte kaç m3 (ton) su verildiğinin bilinmesi gübre kullanımı yönünden önem taşımaktadır.
- Şayet sulama suyunun pH değeri yetiştiricilik yapılacak toprağın ve bitkinin pH isteğinden daha yüksek ise, sulama suyunun pH değerinin azaltılması gerekir. Sulama suyunun pH değerinin azaltılması ile ilgili geniş bilgiler TOROS TARIM’ın web sayfalarında mevcuttur.
- Sulama suyunun pH değerini azaltmak için en uygun asit %60’lık nitrik asittir (HNO3). Ülkemiz sulama sularının pH değerleri dikkate alındığında, 1 m3 sulama suyunun pH değerinin bir birim azaltılması için genellikle 0,15-0,30 litre konsantre nitrik aside ihtiyaç vardır. Bu miktarın tespiti bir laboratuvarda yapılmalıdır. Nitrik asit sadece sulama suyunun pH değerini azaltmakla kalmayıp, çeşitli nedenlerle damla sulama sistemindeki memelerde meydana gelen tıkanmaları açmak amacı ile de kullanılmaktadır. Nitrik asit aynı zamanda bir azotlu gübre kaynağıdır. Bir sezon içinde gerek pH değerini azaltmak ve gerekse tıkanmaları açmak için kullanılacak her bir litre %60’lık konsantre nitrik asit’te bulunan azot miktarı, damla sulama sisteminde kullanılan %34’lük amonyum nitrat gübresinin 0,5 kg’ına eşdeğerdir. Bu nedenle azotlu gübre kullanımında bu konuya dikkat edilmesi çok önemlidir. Damla sulama sisteminde tıkanmaları açmak ve sulama suyunun pH değerini azaltmak için kullanılabilecek asitlerin kimyasal reaksiyonları aşağıda verilmiştir:
H+ iyonları pH’ın azalmasını sağlar
Kimyasal formüllerden de görülebileceği gibi hidroklorik asidin (HCl) tuzlanma meydana getirmesi, sülfirik asidin (H2SO4) sulama suyundaki kalsiyum ile birleşmesi sonucu jips (alçı) meydana getirmesi ve fosforik asidin sulama suyundaki kalsiyum ile birleşerek ham fosfat (CaPO4) meydana getirmesi nedeni ile kullanılması sakıncalıdır. Kullanılacak sulama suyunun bir litrede 100 mg’dan (5 me) fazla kalsiyum içermesi durumunda sülfürik asit ve fosforik asit kullanılmaması gerekir. Hem tıkanmayı açması, hem de pH’ı azaltması yönünden en iyi asit nitrik asittir.
- Damla sulamanın yapılacağı her sulamada gübre kullanılmalıdır. Örneğin ayda 10 defa sulama yapılmasına rağmen 3 defa gübre kullanılması doğru değildir. Çünkü gübreler kimyasal olarak tuz yapısında olduğu için, suda erimiş (alınabilir hale gelmiş) haldeki gübrelerin bir kerede verilmesi bitki köklerine zarar verebilmektedir. Bu nedenle ayda 10 defa sulama yapılacaksa, uygulanacak gübreyi de 10 sulamaya bölmek doğru bir uygulama olacaktır.
- Damla sulama ile gübrelemede yapılan bir diğer yanlış ise, sulama gününde gübrelerin çok kısa sürede verilmesidir. Örnek olarak iki saatlik bir sulama yapılacak ise, sulamanın ilk ve son 10-15 dakikalık sürelerinde damla borularından sadece su verilmeli, geriye kalan yaklaşık 1,5 saatlik sürede (sulama müddetinin ortası) ise gübreli sulama yapılmalıdır. Böylece gübrelerin kimyasal olarak tuzluluk etkisi azaltılmış ve doğru gübreleme yapılmış olur.
- Bitkinin gelişme dönemine göre, farklı miktarlarda (saat) sulamaya paralel olarak bitkinin besin ihtiyacına göre bir gübre programı yapılmalıdır. Sezon başında meyve ağaçlarında göz kabarması ve çiçeklenme döneminde; tek yıllık bitkilerde ise çıkıştan sonra ve fide döneminde, fosfor ve potasyum ağırlıklı gübreleme yapmak doğru olmaktadır. Meyve tutum dönemi ve hızlı gelişme döneminde, azot-fosfor ve potasyum dengeli bir şekilde uygulanmalıdır. Meyve irileşmesi, ürün oluşum ve hasat dönemlerinde ise azot ve potasyum ağırlıklı gübreleme yapılması gerekmektedir. Doğru gübre programının yapılabilmesi için bitkinin kök derinliğine göre toprak analizinin yapılması ve buna göre gübre kullanılması önem taşımaktadır
- Damla sulama sisteminde üreticilerin büyük bir kısmı tohum ekiminden, fide dikiminden veya çok yıllık bitkilerde göz kabarması (tomurcuk faaliyeti) başlamadan önce, TABAN GÜBRE (TOPRAK ALTI) kullanmaksızın sadece damla sulama ile gübreleme yapmaktadır. Bu, özellikle açıkta yapılan yetiştiricilikte çok yanlış bir uygulama olup, dekardan alınacak ürün miktarının azalmasına neden olmaktadır. TABAN GÜBRE ile verilen gübreler topraktaki besin madde miktarlarını dengeye getirerek, sulama başlayıncaya kadar geçen süre içinde bitkilerin ihtiyaç duyduğu besinleri karşılamakta ve bitkilerin kök sisteminin daha iyi gelişmesini sağlamaktadır. Diğer yandan damla sulamada kullanılan gübrelerin birim besin maddesi fiyatı, TABAN GÜBRELEME’de kullanılan klasik gübrelere oranla çok daha yüksektir. Gübre maliyetinin azaltılması ve bitkilerin besin ihtiyacının zamanında karşılanması için TABAN GÜBRE’yi topraktan uygulamak çok önemlidir.
- Damla sulama sisteminde bitkinin ihtiyaç duyduğu azotun %20-25’i, fosforun %60-70’i ve potasyumun %40-50’si taban gübre olarak topraktan uygulanmalıdır.
- Damla sulama sisteminde kullanılacak azotlu gübrelerin amonyum azotu (NH4-N), nitrat azotu (NO3-N) ve üre azotu [CO(NH2)2] oluşu büyük önem taşımaktadır. Topraksız ortam tekniği ile yapılan yetiştiricilikte (sebze ve süs bitkisi), kesinlikle üre formunda azotlu gübre kullanılmaz. Çünkü üre gübresinin azotu, bitki kökleri tarafından alınamaz. Toprak olmadığı için üre azotunu amonyum azotu haline çeviren üre bakterileri bulunmadığından, üre gübresini damla sulama sisteminde kullanmak doğru değildir. Topraksız tarım tekniğinde harç materyali veya su kültürü ortamlarında bir sezonda verilecek azotlu gübrenin %10-20 kadarı amonyum azotu, %80-90 kadarı da nitrat azotu formunda olmalıdır. Bu yetiştiricilik tekniğinde gelişme döneminin başlangıç ayında amonyum azotu, ileri dönemlerde ise nitrat azotu uygulaması yapılmalıdır. Bir bitkinin tüm gelişme döneminde ihtiyaç duyduğu azotun ¼’ü amonyum azotu, ¾’ü ise nitrat azotu halinde damla sulama ile verilmelidir. Amonyum azotu, bitkinin ilk gelişme dönemlerinde
(fide dönemi, ilk çıkış dönemi, çiçeklenme dönemi gibi) uygulanmalıdır. Bitkinin hızlı geliştiği dönemde ise nitrat formunda azotlu gübre kullanılmalıdır. Bu nedenle yavaş salınımlı azotlu gübreler damla sulama sistemi için uygun değildir. Yavaş salınımlı gübrelerin azot formu üre ve amonyum azotu formunda olduğu için tercih edilmemelidir.
- Damla sulama sisteminde kullanılan gübrelerin, suda eritildiklerinde tıkanmalara neden olacak katkı dolgu maddesi içermemesi gerekir. Bir bardak suda (150 ml) bir yemek kaşığı (20 gr) gübre eriyor ve bardağın dibinde tortu meydana gelmiyorsa, bu gübre iyi bir damla sulama gübresidir.
- Damla sulama gübrelerinin genellikle eritildikleri sulama suyunun pH değerini azaltıcı etkisi olmalıdır.
- Damla sulama sistemimizde kullanılan gübreler, sulama suyunun tuzluluğunu çok yükseltici nitelikte olmamalıdır. Damla sulama sisteminde kullanılan bazı gübrelere ait pH ve EC değerleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
Gübre İsmi
|
pH
|
EC (ms/cm)
|
Monoamonyum fosfat (MAP)
|
4,71
|
0,86
|
Monopotasyum fosfat (MKP)
|
4,82
|
0,72
|
Potasyum Nitrat
|
8,70
|
1,30
|
Potasyum Nitratx
|
5,5
|
1,30
|
Potasyum Sülfat
|
7,32
|
2,05
|
Magnezyum Sülfat
|
7,10
|
2,70
|
Amonyum Nitrat (%34 N)
|
7,05
|
1,45
|
Amonyum Sülfat
|
7,15
|
2,90
|
Kalsiyum Nitrat
|
6,00xx
|
1,20
|
x : Düşük pH’lı Potasyum Nitrat
xx: %10’luk
Bu değerler, bir litre suda bir gram veya 1 ton saf suda 1 kg gübrenin eritilmesi ile elde edilmiştir. Sulama suyunuzun pH değerini ölçünüz. Bir litre su alıp içinde bir gram gübre eritiniz ve pH değerini tekrar ölçünüz. Şayet gübre sulama suyunun pH değerini düşürüyorsa veya çok az yükseltiyorsa o gübre iyi bir gübredir. Aynı şekilde gübre eritmeden önceki suyun EC değerini ölçünüz ve 1 gr gübre eritildikten sonraki EC değerini tekrar ölçünüz. Gübreli suyun EC değeri çok yükselmemiş ise (0,5-1,0 birim kadar) bu gübre damla sulama sistemine uygun bir gübredir. Tabloda verilen veriler dikkate alınarak bir ton suda kullanılabilecek gübre miktarını hesap edebilirsiniz.
- Kalsiyumlu gübreler [Ca(NO3)2.4H2O)] damla sulama sisteminde fosforlu gübrelerle (özellikle fosforik asit) ve sülfatlı gübrelerle (amonyum sülfat ve potasyum sülfat) aynı tank içinde eritilerek kullanılmamalıdır. En doğru uygulama, kalsiyumlu gübreleri ayrı gün ve saatte uygulamaktır.
- Damla sulama gübreleri alkalilik ve tuzluluk etkisi yaratan sodyum (Na) ve klor (Cl) elementlerini içermemeli veya çok düşük düzeyde içermelidir.
- Yukarıda verilen bilgilere uygun olarak gübreleme yapmanız durumunda sadece yüksek ve kaliteli ürün elde etmekle kalmayıp, damla sulama sisteminizin ömrünü de uzatabilirsiniz. Gübreleme ve toprak verimliliği ile ilgili konularda bayiniz kanalıyla TOROS TARIM’ın tarım servisi ile temasa geçmeniz, yüksek ve kaliteli ürün almanız için yararlı olacaktır.
Kaynaklar:Derleyen By Eyyupk
