Tarım Siteniz: Şebboy (Matthiola) Çiçeği

1. ŞEBBOY YETİŞTİRİCİLİĞİ

1.1. Genel Özellikleri
Bilimsel Sınıflandırma
- Alem: Plantae
- Şube: Magnoliophyta
- Sınıf: Magnoliopsida
- Takım: Brassicales
- Familya: Brassicaceae
- Botanik Adı: Matthiola
- Türkçe Adı: Şebboy
- Dayanıklılık:Dona Dayanıklı
- Çok Yıllık
Brassicaceae ( turpgiller) familyasında yer alan şebboyun yabanilerine daha çok Avrupa’ nın güney kesimindeki çayırlık ve kayalık alanlarda rastlanır. Sarı ve turuncunun çeşitli tonlarındaki hoş kokulu çiçekleriyle çok sevilen bir süs bitkisidir.

Şebboy, diğer kesme çiçeklerin çoğundan daha erken çiçeklenen iki ya da çok yıllık ir bitkidir. Serin iklimli yerlerde yetişen bitki ortalama 50 cm’ ye kadar boylanır. Dallanmış dik gövdesi şerit biçiminde, grimsi yeşil, sert yapraklar taşır.

Dalların ucunda kümeler oluşturan dört taç yapraklı çiçekleri vardır. Tümüyle açtığında çevreye hoş bir koku verir. Şebboy çiçeklerinin kokusu taşıdığı uçucu yağdan ileri gelir.

Değişik renklerde katmerli ya da yalınkat olmak üzere bodur, boylu, yaprakları tüylü ve tüysüz türleri vardır.

Yalınkat türleri (mathiola annua) kesme çiçekçilikte tercih edilmez. Daha çok bahçelerdeki düzenlemelerde kullanılırlar.
1.2. Şebboy Fide Üretimi
Kesme şebboy yetiştiriciliğinde katmerli ve uzun saplı çeşitler kullanılır. Tüm yıl boyunca şebboy üretimi yapmak mümkündür. Yaygın olarak mart sonundan hazirana kadar olan dönemde daha fazla yetiştirilir. Kış dönemlerinde kasım ve aralık ayında da şebboy yetiştirmek mümkündür.
Aşağıdaki tabloda aylarına göre tohum atımı, dikim ve ürün alındığı dönemler verilmiştir;

En çok üretimi yapılan şebboy çeşidi mathiola incana (katmerli şebboy)’dır.

1.2.1. Tohum Ekimi
Şebboy tohumları viyollere tek tek atıldıkları gibi tohum kasalarına da atılabilirler. Ancak tohum kasalarına atılmaları pek tercih edilmez. Tohumların atımında kullanılan viyoller daha büyük gözlüdür. Bunun sebebi, bitkiler hızlı gelişme göstereceklerinden sıkışma meydana gelmemesidir. Genellikle 104 gözlü viyoller kullanılır. Viyolller torf ile doldurulur. Doldurma sırasında gözlerin sık doldurulmamasına dikkat edilmelidir. Ancak gevşekte doldurulmamalıdırlar. Viyoller ilaçlı su ile sulanırlar. Tohumlar tek tek viyol gözlerinin tam ortasına gelecek şekilde ekilirler. Bunların üzeri hafifçe kapatılır ve daha sonra çimlenme yerlerine konulurlar. Sıcaklığının 15-18 0C olduğu çimlendirme ortamında üniform ve hızlı bir çimlenme görülür. Tohumlar çimlenir çimlenmez sıcaklık 10 0C’ ye düşürülür. Eğer tohum ekilen ortamın sıcaklığı 20 0C’ yi geçerse çimlenmede problemlerle karşılaşılır. Bazen katmerli ve yalın şebboy tohumları bir arada olabilir. Kışın yapılan şebboy yetiştiriciliğinde tohum ekimi sırasında sıcaklık 10 0C altında olur. Eğer sıcaklık 10 0C’ nin altına düşmezse fideler çimlendikten sonra 2-3 gün 7-8 0C’ lik depolara bırakılır. Bu sıcaklıklard a bazı fidelerde fark edilecek şekilde koyu yeşil renk ortaya çıkar.

Bu koyu renkli olan fideler yalınkat açacak olan fidelerdir. Bu fideler diğerlerinin yanından hemen çekilerek uzaklaştırılırlar. Diğer kalan fideler ise dikilecek olan katmerli şebboy fideleri olarak kalır.
1.2.2. Fidelerin Bakımı
Şebboy fideleri viyollerde kısa bir süre durduktan sonra yerlerine dikilirler. Bu süre evsime göre değişmekle birlikte 2-3 hafta içinde değişir. Süre kısa olsa da dikim anına kadar özenli bir bakım isterler. Özellikle sulamaya dikkat edilmelidir. Yapılacak fazla sulama fidelerde çökme meydana gelmesine neden olacaktır. Sulama genellikle sisleme şeklinde yapılır. Mümkün olduğu kadar gece bitki üzerinde su kalmamasına dikkat edilir. Fazla sulamadan dolayı ortamda nem oluşacağından havalandırmaya da dikkat edilmelidir. Havalandırmaya seranın cam açıklarından ya da vantilatörler yardımı ile sağlanır. Her gün düzenli olarak fidelerin mutlaka havalandırılması gerekir. Fidelerin bakımında diğer önemli bir konuda ilaçlamadır. Fidelerin hassaslığı göz önünde tutularak her hafta mutlaka düzenli olarak koruyucu amaçlı ilaçlama yapılmalıdır. Fidelerin bakımında dikkat edilmesi gereken en önemli hususlardan biri de fidelerin boya kaçmasına engel olmaktır. Bunun içinde fidelerin bol ışık alan yerlerde yetiştirilmesi gerekir.

2. KESME ÇİÇEK YETİŞTİRİCİLİĞİ
2.1. Toprak ve Gübre İsteği
Şebboy yetiştiriciliği yapılacak toprağın pH değeri 6,5-7 arasıdır. Toprak drenajı iyi ve organik maddece zengin olmalıdır. Şebboy yetiştirmeye uygun olan topraklar sürülerek veya bel ile işlenerek kabartılmalıdır. Yabancı otlar, kökler temizlenmeli, kesekler parçalanmalıdır.

Eğer imkan varsa toprak sterilizasyonu sağlanmalıdır. Bu sayede rhizoctonia başta olmak üzere hastalık ve yabancı otlara karşı etkili bir mücadele sağlanacaktır. Şebboylarda güzel çiçek rengi ve hastalık riski düşük bir üretim için, yüksek miktarda potasyum içeren taban gübrelemesi yapmak gerekir. Yapılan toprak analizinde alınabilir potasyum miktarına dikkatlice bakmak gerekir. Yetersiz düzeyde potasyum varsa, mutlaka taban gübresi ile takviye edilmelidir. Nitrat seviyesi ise düşük tutulmalıdır.2.2. Dikim Şekli ve Mesafesi
Şebboy fideleri 4-5 yapraklı ve boğum araları uzamadan dikilir. Dikim esnasında fidelerin boya kaçmamasına özellikle dikkat edilmelidir. 1-1.20 m. genişliğindeki tavalara 13×13 cm. aralıklarla dikim yapılırsa, metrekareye yaklaşık 80 bitki dikilir.

Ancak yetiştiricilikte daha çok 15×15 cm. aralıklarla yapılan dikim kullanılır. Bu şekildeki dikimlerde metrekareye 50 bitki dikilir.

Dikim esnasında fideler derin dikilmemelidir. Kök boğazına kadar toprağa yerleştirilip yanları toprakla doldurulup hafifçe bastırılmalıdır. Dikimden hemen sonra can suyu verilmelidir.
3. EKOLOJİK İSTEKLER
3.1. Sıcaklık
Şebboy üretimi yıl boyunca devam edebilir. Yaz aylarında yüksek sıcaklıktan kaçınılması gerekir. Kış aylarında yapılan yetiştiriciliklerde, seralarda ısıtma sistemi mevcutsa ortam sıcaklığının 10 0C’de tutulmasında yarar vardır. Böylece ısıtmasız yetiştiriciliğe göre, hem daha erken hem de daha kaliteli üretim yapılmış olur.
3.2. Işık
Şebboy bitkisi bol ışıktan hoşlanır. Özellikle gelişmenin ilk döneminde fazla ışığın gelişim üzerine olumlu etkileri görülmüştür. Kış dönemi yetiştiriciliğinde serada yeteri kadar ışık bulunmalıdır. Yaz dönemi yetiştiriciliğinde ise özellikle çiçeklenme döneminde seralara gölgeleme yapılmalıdır. Aksi taktirde çiçek boyları kısa olabilir.
3.3. Nem
Sera içi neminin aşırı olması, örtü yüzeyinde yoğunlaşması istenmeyen bir durumdur.Nemin artması halinde, hastalıklar artar. İyi bir havalandırma ile bu sorun önlenmelidir.
Ayrıca seranın içerisine ikinci bir kat naylon çekerek fazla nemin bitkilere zarar vermesi de önlenebilir. Sera neminin %70–80 civarında olması gerekir.
3.4. Havalandırma
İlkbahar ve erken yaz dönemindeki yetiştiriciliklerde devamlı havalandırma ile seranın serin tutulması sağlanmalıdır.

Kış üretiminde en önemli noktalardan biri bitkiye doğru, direk hava hareketinin engellenmesidir. Çok iyi bir havalanma ile üretimin başarısı artar.
4. KÜLTÜREL İŞLEMLER
4.1. Sulama
Şebboy özellikle gövde çürüklüğüne oldukça hassastır. Özellikle kış dönemindeki yetiştiriciliklerde sulamalara çok dikkat edilmelidir. Bunun için de sulama periyotları aralıklı tutulmalıdır. Üstten sulamalardan kesinlikle kaçınılmalıdır.

Dikimden birkaç gün sonra dipten hortum ile sulama yapılmalıdır. Daha sonra damlama sulama yöntemine geçilir. Özellikle çiçeklenme döneminde bu hastalıklara karşı daha hassas davranmak gerekir.
4.2. Gübreleme
Toprak hazırlığının ilk devresinde iyi bir taban gübresi yapılmış ise, sıvı gübrelemeye gerek olmaz. Eğer gübreleme yapılacak ise gübreleme tanklarına, kompoze gübre konularak damlama sulama ile verilir.

Çiçeklenme döneminde fosfor ağırlıklı gübreler verilerek çiçeklenme teşvik edilmelidir.
4.3. Hastalık ve Zararlılar
Şebboylarda en fazla görülen hastalılar rhizoctonia ve mildiyö, zararlılar ise yaprak bitleri, kırmızı örümcektir.
- Rhizoctonia: Nemli şartlarda genç bitkilerin kök boğazında çürüme meydana gelir. Dikim öncesinde toprağın ve sonrasında bitkilerin ilaçlanmasıyla mücadele edilebilir.
- Mildiyö: Yaprağın alt yüzeyinde gri keçeleşme görülür. Yaprak üzerinde sarı
lekeler daha sonra şarap tortusu görünümü alır. Yüksek nemim olduğu ilkbaharda daha çok görülür.
- Yaprak bitleri: Çok fazla görülmez. Daha çok yabancı otlarda bulunan bitlerin bitkiye geçmesi ile görülür. Yaz döneminde görülme ihtimali daha yüksektir.
- Tripsler: Çiçek üzerinde leke ve çizgiler görülür. Bazen bitkinin tamamında deformasyon ve nekroz şeklinde zarar verir. Şebboy bitkisinde çok zararları yoktur.
- Kırmızı örümcek: Yavru örümcekler beslendikleri yaprakları sarartarak yaprak dökülmesine neden olurlar. Yapraklar sarararak döküldüğünden, şebboyların büyümesi
durur.
4.4. Yabancı Ot Mücadelesi
Şebboy seralarında görülen yabancı otlarla, uygun mücadele yöntemi seçilip mücadele edilmelidir. Bu mücadele yöntemi kültürel ya da kimyasal olabilir. Kimyasal mücadele daha çok dikimden önce, toprağa herbisit uygulaması ile yapılır.

Kültürel mücadele ise el veya çapa ile otların temizlenmesi şeklinde yapılır.
4.5. Destek Sağlama
Şebboy bitkisinde gövdesinin dik durması için mutlaka destekleme sisteminin kurulması gerekir. Aksi halde boy yapan bitkiler yere yatarak, çiçeklerde kalitenin düşmesine neden olur.

Destekleme sistemi tava genişliğine uygun olarak 100–120 cm yüksekliğinde T demirinden yapılır. Çerçeve şeklindeki demirin aralarına 15–20 cm aralıklarla demir parmaklıklar yapılır.. Çerçeveler tavaların 2 başına ve her 4 m’ de bir olacak şekilde yerleştirilir. Aynı seviyedeki karşılıklı basamaklara dış sıradan daha kalın, iç sıralardan ise daha ince olacak şekilde 15 cm aralıklarla teller çekilir. Bu teller enine ağ iplerle bölünerek her bir kafeste bir bitkinin gelişmesi sağlanır. Üst basamaktaki teller ve ağ ipleri bitkinin büyüme durumuna göre birkaç kez daha tekrarlanır. Genel olarak şebboylarda yatmaya karşı 2 kat ağ çekilir.
5. HASAT İŞLEMLERİ
5.1. Hasat
Şebboy başaklarında alttan üç kandil açtığında hasat yapmaya başlanır. Eğer gönderilecek pazar yakınsa kandillerin sayısı daha da artabilir.

Şebboy hasadı ya bitki tamamen kökü ile çekilerek ya da toprak seviyesinden kesilerek yapılır; fakat toprak seviyesinden kesilerek yapılan hasatlarda daha sonra ikinci bir işçilik gerektiğinden uygulanmaz.
Daha sonra kesilen şebboy dalları alttan 2-4 yaprak çift koparılarak sapların alt kısmı temizlenir.

5.2. Tasnif
Alt yaprakları temizlenen şebboylar uzun, orta ve kısa olmak üzere boylandırılır.

Şebboy kandilleri aynı şekilde olmak üzere 5’erli olarak demetlenir.
5.3. Pazara Hazırlama
Şebboylarda pazara hazırlık demetlerin su çektirilmesi ile başlar. 15-20’ şerli şebboy demetleri kovalara konularak su çektirilir.

Şebboy demetleri kovalara konulurken gazete ile sarılır. Bunun sebebi şebboy çiçeklerinin kirlenmemesi ve çiçeklerin bozulmamasını sağlamaktır. Bir gün boyunca su çektirilen şebboy demetleri, ertesi gün pazara gönderilmek üzere kutulara yerleştirilir. Şebboyların pazara sunulmasında kullanılan kutular, 115 cm uzunluğunda, 45 cm genişliğinde ve 25 cm derinliğindedir.

Kutuların her tarafı çiçeklerin muhafazası ve hava almaması için gazete ile kapatılır. Şebboy demetleri 5’ li olarak karşılıklı gelecek şekilde kutunun en alt kısmına yerleştirilir. Üzerlerine çiçeklerin zarar görmemesi için gazete serilir. Bu şekilde kutu dolana kadar devam edilir.

Genellikle kutulara 30 – 40 demet şebboy konulur. Ancak çiçekleri fazla
sıkıştırmaması için 30 demet tercih edilir. En üste konulan şebboylar kutunun kendi gazetesi
ile kapatılır.
En son işlem olarak kutunun kendi kapağı geçirilir ve sağlı sollu iki yerden bağlanır.En son olarak gideceği yer kutu üzerine yazılır ve çiçek mezadına gönderilir.
5.4. Depolama
Şebboy çiçekleri narin olduklarından fazla bekletilmeye gelmezler. Bunun için serin
bir yerde (0-2 0C ) ancak 1-2 gün saklanabilirler.