Hydrangea macrophylla (ortanca) çok yükselemeyen çalı türü
bir süs bitkisidir. Yazın bol su ister. Gölge seven ortanca, bahçelerin
kraliçelerinden biridir. Bu muhteşem çiçek, duvar kenarlarında ve ağaç
altlarında güzel yetişir.
Ortancaların 30 kadar türü vardır. Ülkemizde yaygın olan tür
büyük yapraklı ortancadır. Bahçede ya da saksıda yetiştirilebilir. 30 santim
çapa kadar büyüyebilen ortancanın çiçekleri, kokusuzdur. Ortancaların beyaz,
pembe, mavi, kırmızı çeşitleri vardır.
Beyaz ortancayı mavi yapmak için bulunduğu toprağa demir
karıştırılır. Kuvvetli topraklarda boyu 1.5 m kadar büyür. Bir kısım funda
toprağı, bir kısım ince dere kumu, bir kısım çürümüş yapraktan oluşan karışım
toprağı Ortanca’lar çok sever.
Ortanca bakımı ve yetiştirilmesi
Ortanca bitkisi, zarif dalları ve pastel tonlarındaki
renkleriyle, güzel büyük yapraklarıyla oldukça dekoratif ve güzel görünümlü bir
bitkidir.
Mavi çiçekli ortancalar: Tam gölgeli yerlerde yaşayabilir
fakat iyi bir randıman beklemeyin. Yarı gölgeli yerlerde daha iyi gelişim
gösterir. Veya sadece güneş tam tepede iken güneşten korunmalı. Bunun için en
azından küçük bir ağaç altında veya bahçe şemsiyesi altında bulunmalıdır. Aşırı
güneşli yerlere de uyum sağlayabilir. Fakat sıcaklık da çok ise yaprakları
pörsür. Yeterince su alıyorsa akşam tekrar düzelir, sıcak ve güneşli günleri
böyle geçirir. Bu problem değil, esas problem şu: Potasyum eksikliği + aşırı
güneşli fazla sıcak hava bir araya gelirse tomurcukların mini mini hallerindeyken
kuruyup dökülmeleri kaçınılmaz bir gerçektir.
Güneş görmesi açısından en iyi ortam, güneşin ağaç
yaprakları ile veya şeffaflığı biraz azaltılmış naylonla filtrelenmiş olduğu
ortamdır.
Sevdiği toprak: Asitli toprakta da alkalinli (kireçli) toprakta
da rahatça gelişir. Alkalin çok fazla yüksek olmamalı bu zararlıdır. Fazla
asitli toprağı tolere edebilir ama fazla alkalinli toprağı tolere edemeyebilir.
Etli / killi topraklar hem besince daha zengindir hem iyi su tutar. Perlitle
terbiye edilerek havadarlığı ve süzekliği arttırılırsa ortancalar için en iyi
doğal toprak budur. Sarımsı kahverengi, yumuşak, kolayca parçalanan kayaları
ufalayıp ortanca dikeceğiniz toprağa katmanızda da yarar var. Toprağa ayrıca
yaprak çürüntüsü vb. maddeler bolca katın. Bulabilirseniz sphagnum yosununun
çürüntüsü (peat moss) toprağına karıştırın, su tutmada ve suyu korumakta
oldukça başarılıdır.
Sulama: Suyu çok sever. Fakat bu çamur gibi toprakta
yetiştirin anlamına gelmez. Yani toprağı hafifçe kuruyana kadar sulamayacaksınız.
Aşırı sulamada yapraklarda hastalıklar oluşuyor. Ortanca suyu çok seviyor diye
bol bol sulayan herkeste görülür. Neredeyse istisnası yok.
Besleme: İlkbaharda ortancaların dibini kazın, çıkardığınız
toprağı sığır gübresi ve yaprak çürüntüsü ile karıştırıp tekrar kapatın. Ayda
bir suya karıştırılarak verilen genel amaçlı sıvı gıdayı ilkbahardan eylül
ortasına kadar verirseniz, ortancalarınız hem daha sağlıklı gelişir hem daha
iyi çiçek açar hem de kışa ve gelecek bahara iyi bir hazırlık yapmış olur.
Budanması: Yaz boyunca çiçekler için yapılması gereken küçük
budamaları biraz aşağıda okuyabilirsiniz. Esas budama kış aylarında yapılır,
bütün dallar dibe yakın kesilir. İstanbul şartlarına göre kasım sonundan şubat
sonuna kadardır diyebiliriz. Boyları 15 cm – 30 cm kadar uzunlukta kalmalı. Kış
boyunca donan bozulan dallar olursa dipten kesilmeli.
Ortancaların çiçekleri hakkında bilmeniz gerekenler
• Kışın dondan zarar görmüşse o yıl çiçek açmayabilir. Yaz
sonunda potasyum zengini gıda vermek iyi gelir, böylece ağır olmayan don
olaylarından zarar görmezler. Kışları çok sert geçen bölgelerde dondan korumak
için tedbir almak şarttır. Böyle yerlerde en iyisi ortancaları büyük saksılarda
yetiştirmek ve kışın ısı sıfırın altına fazla inmeyen bir yerde geçirtmektir.
• Genelde yaz ortasına doğru çiçeklenmeye başlarlar. Henüz
mayıs ayında iken hiç tomurcuk yoksa canınızı sıkmayın sabırla bekleyin.
• Güzelliği gitmiş çiçekleri vakit kaybetmeden derhal
kesmelisiniz ki ortanca “nasılsa tohum oluşturmaya başladım, artık çiçek açma
zahmetine girmeyeyim” diye düşünmesin. Hem böylece yeni çıkan tomurcukların
kaliteleri de iyi olur.
• Daha büyük çiçekler elde etmek için dallarında
seyrekleştirme yapmanız gerekir.
Mavi çiçekli ortanca nasıl yetiştirilir?
• Ortancanızın mavi çiçekli olması için asitli toprak
gerekiyor. Nötr (PH 7 civarları) topraklarda ve alkalin değeri yüksek (PH 8 ve
üstü) topraklarda mavi çiçek elde edemezsiniz. Yukarda tarif ettiğim toprak
karışımına ilaveten toprağına alüminyum sülfat katmak gerekiyor. Dibine arada
bir sirke dökün. Kireçten arındırılmış (» PH değeri düşürülmüş) su ile sulayın.
• Mavi çiçeğin en kolay yolu: Gerçek toprak yerine torf +
perlit karışımı kullanmak ve kireçsiz su ile sulamak.
• Toprak nötr olup alüminyum az olursa beyaz veya çok soluk
renk çiçekli olabilir. Toprağın alkalin değeri yüksekse (kireçliyse) çiçekleri
pembe olur. Pembelik dereceleri; koyu pembe, morumsu pembe gibi renklerde
çiçekler elde etmek için mavi renkli çiçek açmasını sağlayan toprağa ayrıca
superphosphate veya fosfor oranı yüksek besin katmak gerekir. Veya bu konuda
deneyimleri olan insanlardan taktikler öğrenebilirsiniz.
• Bütün bunlardan başka kırmızı topraklar demir
bileşiklerince zengindir; bunun da renk üzerinde etkisi vardır.
• Bulunduğu yerin sıcak olmasının renk tonlarında etkisi
görülmüş. Hatta ortamın havasının nemliliğinin bile etkisi olduğu söyleniyor.
• Toprak yapay olarak değil doğal olarak alüminyumlu ise ve
asitliyse, morumsu renklerde bunun önemi vardır. Yeşil killi topraklarla
denenebilir.
• Her saksıda ayrı topraklarla ayrı uygulamalarla beyaz –
mavi – pembe renklerinin çeşitli farklı tonlarda karışımları ile tatlı koyu
pembeden tatlı mora, acı çivit mavisine, berrak maviye kadar çok farklı
renklerde çiçek açtırabilmek mümkün.
Ortancayı çoğaltma yöntemleri
1- Tepe çeliği ile çoğaltmak: Nisandan ağustosa kadar
yapılabilir. Çiçeksiz taze dallardan 15 – 20 cm uzunlukta tepe çelikleri
alınır. İki – üç çift yaprakları olmalı. En alttaki yaprakları kopartın.
Köklendirme tozu varsa daha iyi olur: dip ucunu köklendirme tozuna bulayın.
Sonra 3 cm derine gömün. Köklendirme toprağı kumlu toprak veya yarı yarıya
ölçülerde perlit + torf karışımı olabilir. Üstüne kavanoz geçirin veya naylonla
kaplayın veya bu işi pet şişe içinde yapın. Pet şişe daha uygun çünkü
köklendiği zaman kökleri görürsünüz. Kapağı kapalı olacak ve direkt güneş
almayan bir yerde köklenene kadar bekletilecek. Pet şişeyi yarıdan kesin, alt
kısmın içine nemli karışımı doldurun çeliği dikin ve şişenin kesik kısımlarını
plaster ya da seloteyp gibi bir şeyle yapıştırın. Sulamaya gerek yok çünkü
kapalı olacağından dolayı su kaybı olmaz. Toprak veya karışım yeterince nemli
değilse çok az sulayarak nemlendirin. Köklenme gerçekleşince esas yerlerine
dikebilirsiniz.
2- Havai daldırma yöntemi ile çoğaltma.
3- Kök çeliği ile çoğaltmak: Bu usul çok bereketli bir
usuldür. Bitki tamamen uyku dönemindeyken (kasım sonundan şubat sonuna kadar)
yapılmalıdır.
4- Daldırma ile çoğaltmak: Yaz sonunda yapılır. Dallarını
yapraklarından arındırıp doğrudan toprağa dikeceksiniz. Köklenmesini
çabuklaştırmak için köklendirme tozu hormonu dal diplerine sürülmeli.
5- Kökten ayırma ile: Dipten çıkan ve yeterince köklenmiş
olan sürgünlerin ayrılmasıyla yapılır. Bitki uyku dönemine girdiği zaman, kasım
sonundan itibaren yapmak daha iyi olur.
6- Genç dallarını suda köklendirme ile de çoğaltabilirsiniz.
Bunun püf noktaları için suda köklendirme yazımı muhakkak okumalısınız.
Yukardaki altı usul için ek gereklilik: Köklenen fideleri
uygun toprak karışımlı saksılara dikin ve sulayın. Sonra saksıya naylon
geçirerek üstten bağlayın. Çok serin olmayan ve direkt güneş almayan bir yerde
bir hafta bekletin. Yüksek nemlilik taze köklerin yeni toprak ortamına
tutunmalarını ve uzamaya başlamalarını sağlar. Bunun için bir hafta süre yeter.
Tavsiye: Köklendirilmiş ortanca dallarını bazen açıkta
satarlar. Bunları alıp ekerseniz genelde tutmaz, kurur. Kurumaması için yukarda
anlattığım gibi yapmalısınız
