İnternet üzerinde ki sayısız websitesinde şifalı bitkilerin hangi dönemde, hangi hastalığa iyi geldiklerini ve hangi dönemde hasada uygun olduklarını kolaylıkla bulabilirsiniz. Ancak internet üzerinde arama yaptırırken, şifalı bitkinin Türkçe ismi yerine kesinlikle Latince ismi ile de arama yapınız. Türkçe isimleri yöreden yöreye değişse de, şifalı bitkiler konusunda bilgi veren güvenilir websiteleri bitkinin Latince adını kesinlikle kullanmaktadırlar.
Şifalı bitkilerin özelliklerini kaybetmeden, muhafaza edilebilmesi için bazı koşullara uyulması gerekmektedir. Demetler halinde baş aşağı asarak, havadar bir yerde kurutmak en tercih edilen yöntemdir. Saklama sırasında bitkinin bozulmasına sebep olan üç etken vardır. Rutubet, ısı ve ışık. Bu etkenlerin tesirini önlemek için, genel olarak bitkilerin serin, kuru ve karanlık yerde saklanması gerekir.
Bitkiler kese kağıdı, bez torba, mukavva kutu, teneke kutu veya cam kavanoz içinde saklanmalıdır. Plastik torbalar bitkilerin muhafazası için uygun değildir. Plastik torba içine konan bitkiler kısa zamanda küflenir. Işık geçiren cam kavanozlar ise dolap içinde saklanmalıdır. Genellikle bitkiler ancak bir yıl saklanabilir. Toplanma tarihinden bir yıl sonra bitkiler etkilerinden mühim miktarda kaybetmeye başlarlar.
Aktarlarda kötü koşullarda saklanan, açıkta gün ışığına maruz alanlarda, havalandırması yetersiz mekanlarda satılan şifalı bitkiler ne yazık ki yarardan çok üzerlerinde oluşan küf nedeni ile zarar verirler. Şifalı otların bünyesinde barındırdıkları uçucu yağ ve alkoller, bazı bitkilerde günler içerisinde etkilerini kaybedebilmektedir.
Bazı şifalı otlar ise sadece tazeyken işe yaramakta, kurutulmuş olarak satılan bitkilerin ise hiçbir faydası olmamaktadır. Bunun en güzel örneklerinden biri kurutulmuş fesleğendir. Yemeklerinize tat katmak için satın aldığınız bu baharın paketini açınca farkına varırsınız ki ne kokusu ne de aroması vardır. Oysa küçük bir saksıda dahi kolaylıkla yetiştireceğiniz tür tür fesleğenleri kuruttuğunuzda, üzerinden 1 yıl geçse dahi, içine koyduğunuz kabı her açtığınızda mutfağınızı hoş kokusuyla dolduracak kadar kalıcıdır aroması. Lezzetinden burada hiç bahsetmiyoruz. Siz de gerçekten sağlık ve deva bulacağınız şifalı bitkiler yetiştirmek istiyorsanız, kendi şifalı bitkiler bahçenizi şimdiden kurmaya başlayın. Kurutun, karıştırın kendi çaylarınızı, kendi pomad hatta mis kokulu sabunlarınızı yapın.
Şifalı bitkileri doğadan kendisi toplamak isteyen kişinin en azından temel botanik bilgilerine sahip olması gerekir. Bu bilgilere sahip olup olmadığını kişinin kendisi de saptayabilir. Bunun için kendine şu soruları sormalıdır:
Aradığım bitkiyi doğada hiçbir soru işaretine yer bırakmayacak kesinlikle bulabilir miyim?
Bazı bitkilerin zehirli ikizleri olduğunu biliyor muyum?
Hangi ortamlardan bitki toplayabileceğime hangi çayırların tarlaların orman kıyılarının çevre kirliliğinden etkilenip etkilenmediğine karar verebilir miyim?
Etkin maddelerin en yoğun olduğu zamanda toplayarak bitkilerin şifalı gücünden en fazla yararı sağlayabilmek için onları hangi mevsimde ve günün hangi saatlerinde toplamam gerektiğini biliyor muyum?
Çay hazırlayabilmek için bitkinin hangi organının elverişli olduğunu (çiçek meyve tohum kök kabuk veya bitkinin tümü) biliyor muyum?
Şifalı bitkileri toplama sırasında genel olarak özen gösterilmesi gereken konuların başında doğayı koruma kavramı yer almalıdır. Bitkileri planlı bir biçimde toplayınız. Rastladığınız bir bitki kümesinin tümünü toplamayınız ki bir sonraki mevsimde orada aynı bitkileri yine bulabilesiniz. Çiçeklerini yapraklarını veya meyvelerini topladığınız ağaçları veya çalı türü bodur bitkileri hırpalamayınız dallarını kırmayınız. Çayırlaraçimenliklere çiğneyip ezmeden dikkatle giriniz. İhtiyacınızdan fazla bitkiyi toplamamaya özen gösteriniz. Köklerinden yararlanılan bitkilerin soylarının tükenmesine olumsuz katkıda bulunabileceğinizi hiçbir zaman unutmayınız.
Şifalı bitkileri kendisi toplamak isteyen kişi bilgisizlik veya yanlışlıkla zehirli bitki kullanarak büyük bir sorumluluk altına girebileceğinin bilincinde olmalıdır. Kesin olarak teşhis edemediğiniz bitkileri toplamayınız.
Şifalı bitkileri toplayabilmek için onları tanımak gerekir. Eğer onları tanıyorsanız dikkat etmeniz gereken konular doğru zamanda uygun yerde ve gerektiği biçimde toplamaya özen göstermektir. Taze bitkiler Şubat sonundan başlayarak Kasım sonuna kadar toplanabilir. Kış için kurutulmuş bitkilerden pek büyük olmayan bir stok hazırlamak yeterlidir. Bunun için onları en etkili oldukları zamanda toplamaya özen göstermelisiniz.
Çiçeklerde en etkili zaman çiçeklenme başlangıcında
Yapraklarda en etkili zaman çiçeklenmeden önce ve çiçeklenme zamanında
Köklerde en etkili zaman ilkbahar başlangıcında ve sonbaharda
Meyvelerde en etkili zaman olgunluk zamanıdır.
Elbette şu özelliklere de özenle dikkat etmek gerekir: Yalnızca sağlıklı temiz ve haşaratsız (larvasız kurtsuz ve böceksiz) bitkiler toplanmalıdır. Güneşli günlerde bitkiler sabah erken saatte toplanmalıdır.
Toplama Yapılamayacak Yerler:
Kimyasal gübre kullanılmış veya ilaçlama yapılan bahçeler tarlalar çayırlar
Kirli ve mikroplu suların kıyıları tren yolları karayolları ve endüstri alanları civarları
Bitkileri kökleri ile beraber çekip koparmayın ve zarara yol açmayın. Çiçekleri ve yaprakları toplarken bitkileri ezmeyin ve topladığınız bitkileri naylon poşetlere veya cebinize koymayın. Bu durumda bitkiler terlemeye başlar ve kurutulurken kararırlar.
Şifalı bitkileri Kurutma ve Saklama
Bitkiler kurutulmadan önce yıkanmazlar (Kökler hariç).Bunun için Toplama bölümündeki özelliklere uyulması bir zorunluluktur. Eğer bitkileri kendiniz toplamıyor ve hazır kurutulmuş olarak bir yerlerden alıyorsanız yukardaki koşullarda toplanarak kurutulup kurutulmadığından emin olmalısınız. Kurallara uygun olarak toplanan bitkiler ince ince kıyılır temiz bezlerin veya baskısız ve boyasız kağıtların üzerine serpiştirilir ve gölgeli havadar ve sıcak yerlerde elden geldiğince çabuk kurumaya bırakılır. Köklerde kabuklarda ve çok sulu bitki bölümlerinde kurutma için zaman zaman yapay sıcaklık da kullanılabilir. Fakat sıcaklığın 35 dereceyi aşmaması gerekir. Dikkatle yıkanan köklerin kurutulmaya bırakılmadan önce kıyılmaları daha doğru olur.
Ancak tam anlamı ile kurutulmuş bitkiler kış için saklanabilir. Bu görev için cam kaplar veya ağzı kapanabilir karton kutular idealdir. Plastik kaplar ve teneke kutular kullanılmamalıdır. Kurutulmuş bitkiler ışıktan korunmalıdır. Renkli cam kaplar örneğin yeşil renkliler en uygun olanlarıdır. Hazırladığınız stok yalnızca bir kış için olmalıdır. Kurutulmuş bitkiler şifalı güçlerini zamanla yitirirler. Her yeni yıl bize taze bitkiler armağan edecektir.
Dört mevsim mutfağımıza tat ve şifa katan, pekçoğu antibakteriyel özelliğe sahiptaze baharatları, mevsimi dışında da kurutarak tüketiriz. Eğer kurutma ve saklama koşullarına dikkat etmezsek, bir müddet sonra renklerinin vearomalarının değiştiğini farkederiz. Eğer hazır kurutulmuş baharat alıyorsanız, mümkün olduğu hijyenik ortamda saklanmış olmasına dikkat edin. Az miktarlarda alın ve çabuk tüketin.
Baharatları kurutarak saklama: Pek çok ot/ baharat kurutmaya uygundur. En çok tercih edilen yöntem de budur. Baharatları mevsiminde alıp kurutmak, olmadığı zamanlarda işimizi kolaylaştırır. Ama kuruturken aromalarını ve renklerini kaybetmemeleri için dikkatli olmak gerekir. Kurutulacak baharatların, en tazeleri seçilir. Daha sonra kötü yaprakları temizlenir, iyice yıkanıp kurutulur. Ardından altına kağıt havlu serilmiş bir tepsiye yayılarak, tozdan korumak için üzerine ince bir tülbent örtülür. Ya da demet halinde toplanıp, yaprakları aşağıda duracak şekilde yüksekçe bir yere asılır. Kurutma işleminin yapıldığı yer, nemsiz, kuru, karanlık ve havadar olmalıdır. Doğrudan güneş altında asla kurutulmamalıdır. İyice kurumuş yapraklar saplarından ayırılıp, elde iyice ufalanır. Daha sonra temiz ve mümkünse koyu renkli cam kavanozlarda saklanır. Ya da kavanozları dolap içinde saklamak gerekir. Ben birazını bu şekilde, birazını da ufalamadan yapraklar halinde saklarım. Daha sonra bitki çayı yapmak istediğimde bütün yaprak olarak kullanmak için, ya da daha güçlü bir aroma istediğimde kullanırken ufalarım. Bu yöntemle neredeyse bütün otlar kurutulabilir.
Aromatik baharatları derin dondurucuda saklama: Yine kötü yaprakları ayrılmış, yıkanmış ve kurutulmuş otları (salata kurutucuları bu iş için mükemmel) ufak miktarlara ayırın. Küçük ve kilitli buzdolabı poşetlerinin içine yerleştirin.Derin dondurucu da saklayın. Donmuş olan otlar, hemen kırılacak ve yemeklerde kullanmaya hazır hale gelecektir. Kullanırken çözdürmeden ufalayarak hemen yemeğinize ilave edin. Bir yöntem de, buz kalıplarında dondurup, kolayca saklamaktır.
Arnavut biberi: Eylül-Ekim aylarında bolca olan acı arnavut biberi ya da diğer çeşitlerini temiz bir ortamda iyice kurutun. Daha sonra bir öğütücüden geçirin ve bütün bir kış kullanacağınız acı pul biberiniz hazır olsun. Bütün olarak saklamak isterseniz, temiz bez torbada, ya da cam kavanozlar içinde kuru ve serin bir ortamda saklayın. Yemeklerde ister bütün olarak, ister elinizde ufalayıp tanelerini ekleyerek kullanılabilir. İsterseniz kırmızı biberli tuz olarak hazırlayıp, isterseniz de kavanozda yağ içinde saklayabilirsiniz. Ben bu kış için balkonumda yetiştirdiğim biberlerimi kuruttum. Sizlere de, balkonda baharat yetiştirmeyi tavsiye ediyorum.
Arif Derin
Kaynaklar:Derleyen By Eyyupk
Arif Derin Amatör Şifalı bitkiler Toplayıcısı (Battalgazi-Eski Malatya-Alacakapı)(Tlf:05459772990)
http://www.zengardentr.com/Sari-kantaron-tohumu-hypericum-perforatum-johanniskraut,PR-1532.html
https://www.dokuzuncubulut.com/index.php/mutfak-srlar/149-baharat-kurutma.html
http://www.bakimliyiz.com/alternatif-tip/71223-sifali-bitkilerin-toplanmasi-kurutulmasi-ve-saklanmasi.html
