Zambak(lilium)

Zambak - (Lilium)

Bilimsel SınıflandırmaÂlem: Plantae
Şube: Magnoliophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Liliales
Familya: Liliaceae
Botanik Adı: Lilium
Türkçe Adı: Zambak

Zambak (Lilium) Avrupa Asya ve Güney Amerika kökenlidir. Liliumlar büyük ve bol çiçekli soğanlı bitkilerdir. Yaprakları şeridimsi, rast gele dizilmiş veya bir aksa bağlı olarak dizilişgösterirler ve sapsızdırlar. Bol tohum verirler. Çiçekleri salkım şeklinde dizilmiş, tek tek huni veya çan formundadır ve bazıları keskin kokuludurlar. Çoğunlukla yaygın ya da sarkık, çok nadiren olsa da dik durum
gösterirler. Zambakların da bahçe ve saksı kültürleri vardır.

Bahçe kültürü 

Bahçelere lilium soğanlarının dikimi ekim ayında 5-7 tanesi bir grup halinde 10–12 cm derinliğinde ve 15–30 cm aralıkla yapılır. Dikilen soğanlar genellikle kumla temas eder. İlk kış soğanların üzeri bir miktar kuru yaprakla örtülür. Dikilen bu soğanlar 3 yıldan önce yerlerinden alınmazlar. 

Her yıl ilkbaharda serpme suretiyle gübreleme yapılır. Gövdelerin altında köklenmiş olan zambak soğanları, kısa boylu çalıların arasına dikilmeleri hâlinde en iyi gelişme ortamı sağlanmış olunur.

Bütün zambakların çiçeklenme zamanında dikkat edilmesi gereken, zamanında desteklenmesi ve ölü çiçeklerin hemen uzaklaştırılmasıdır. Fakat çiçeklerin gövdelerinden kesilmemesi gerekir.

Saksı kültürü

Soğanların saksılara dikimi geç sonbaharda yapılır. En az 6 lilium soğanı 30 cm. lik saksılara dikilirler. Lilium auatum gibi büyük soğanlar 25 cm. lik saksılara tek olarak dikilirler. Soğanların üzeri 2,5 cm kalınlığında toprak ile örtülür. Gelişmelerinin ilk dönemini saksıda geçirirler. Eğer toprak ile doldurmak zorunda değillerse, saksılar burada kil, kül içine gömülürler.

Çiçeklerin erken açılması istenirse camekân altına, geç açması istenirse siperli bir yerde ve dışarıda tutulurlar.

Üretimi

Sonbahar aylarında tohumla ya da köklerin ayrılmasıyla bazı türlerde ise sak üzerinde oluşan gözlerle üretilir. Ancak genel olarak ve çoğunlukla toprak altında oluşan soğan
pullarından meydana gelen soğancıklarla yapılır. Soğanlar ağustos ayında kumlu topraklara dikilir. Tohumlar ise ,yine aynı ayda soğuk seralarda kasalara ekilir. Oluşan fideler ancak 2–5 yıl sonra çiçek açabilir.

Zambak - Lilium soğanlarının dikimi

Lilium soğanlarında dikim derinliği , lilium türüne göre değişir. L. Candidum gibi bazı türler yüzlek dikilirken gövde kökleri veren türlerde dikim soğanın üzerinde 8-10 cm. toprak bırakarak daha derin yapılır .

Gövdeden köklenen konsantrik soğanlar diplerinde kalın etli hortum köklere (Kontraktil kökler) sahiptir. Hortum kökler , bitkiyi aşağı doğru çekerler. Bir lilium soğanı dikildiği zaman, su ve besin maddelerini alımı ilk 3 hafta dikim anındaki mevcut kökleri ile yapılır. Bu nedenle mevcut soğan kökleri (kontraktil kökler) dikkatli korunmalıdır ve dikim yapılırken bu kökler dikkatlice yerleştirilmelidir.
Çok derin dikim uygun değildir. Soğan üzerinde 10 cm. toprak yeterli olmaktadır.

Dikimden sonra sürgün gelişimi başlayıp sürgün toprak yüzüne çıktığı zaman sap dikilmeye başlar. Bu zamanda bitki, gövdenin toprak altındaki kısmında tam soğanın üstünden başlayarak gövde kökleri çıkarır. Bu gövde kökleri, (Kontraktil kökler- Hortum kökler) bitkinin su ve besin maddeleri alımını sağlar. İyi kalitede bir çiçek elde etmek için sürgün ve gövde gelişimi hemen başlamalıdır.

Dikim sıklığı

Dikim sıklığı (m2 ye dikilecek soğan sayısı) Lilium guruplarına, soğan iriliğine ve dikim zamanına (Yaz,kış) bağlı olarak değişmektedir. Yaz aylarında ve bol ışık koşullarında lilium soğanları daha sık dikilirler, buna karşın düşük ışık intensitesi ve kısa günlerde (kış ayları) dikilen soğanlar daha seyrek olmalıdır.

Tepal yapraklar dökülüp yumurta hücresi döllendikten
sonra yumurtalık genişlemeye ve irileşmeye başlar.
Bu arada pedicel (çiçek sapı) yukarıya doğru dikilerek gelecekte oluşacak olan tohum kapsülünü düşey bir duruma getirir. Üç bölümlü yumurtalık 3 tane karper bulundurur. Her karperde 2 sıra tohum yatağı vardır daha sonra burada tohumlar üstüste dizilirler.

Tohumlar olgunlaştığı zaman tohum kapsülü kurur ve 3 bölüme ayrılarak çatlar düşey pozisyonda tohumlar yandan görünürler. İnce ağ şeklindeki iplikçikler çatlayan bölümleri bağlamaktadır ve tohumların kapsülden düşmesini engeller. Sadece tepede tohumların çıkacağı bir açıklık vardır. Tohumlar kapsül içinde uygun şekilde kuruduktan sonra üstteki açıklıktan rüzgarla taşınarak 1 metre kadar etrafa yayılırlar. Türlere göre değişmekle birlikte bazı tohumlar hafifçe kanatlıdırlar.

Zambak yetiştirmede püf noktalar

Toprakta drenaj esastır. Toprak humusça zengin olmalı ve çabuk kurumayacak yapıda olmalıdır. Doğal olarak yaprak çürüntüsü gövde (Boğaz) kökleri için iyi gelir. Toprak, soğanların depo besini (kaynağı) tükenmeden yeterli besin bulundurmalıdır. Yavaş eriyen N uygun olur. PH 6 (Nötr altında hafif asit) olmalıdır. Asit torflar kalkerli arazilerde uygun olur.

Ekolojik İstekleri

Ekolojik istekleri bakımından farklılıklar gösterir. Fakat genellikle iyi geçirgen topraklardan hoşlanırlar. Derin ve iyi işlenmiş, bahçe toprağında ya da nemli iyi geçirgen yanmış yaprak çürüntüsü ile karışık ve iri kumlu topraklarda iyi gelişir. Suya doymuş topraklara dayanamazlar. Doğal drenajın kötü olduğu yerlerde zambakların toprağını kabartmak ve yaprak çürüntüsü karıştırmak tavsiye edilir. Yarı gölgeli, hafif güneşli yerlerde iyi yetişirler. Zambakları saksı, küçük tekne ya da kasalara da dikmek mümkündür.

Kesme çiçek olarak Lilium- zambak yetiştirme yerleri

Liliumlar plastik veya cam seralarda yer tavaları veya kasalar içinde yetiştirilebildiği gibi iklimin uygun olduğu yerlerde açıkta da yetiştirilebilir. Ancak açıktaki yetiştiricilikte rüzgarsız bir hava ve kışın don olmaması gerekir. Ayrıca gölgeleme olanağı olmadığı için saplar daha kısa kalabilir.

Sera içinde nem kontrolü ve gölgeleme olanakları bazı sorunları önler. Bu nedenle kesme çiçek olarak yetiştiricilik genellikle seralarda kasalar içinde veya yer yataklarında yapılır.

Sulama

Lilium yetiştiriciliğinde sulama ,en önemli büyüme etmenlerinden birisidir. Bunun için soğanları dikmeden önce toprağın sulanması gerekir. Dikimden sonra da birkaç kez bol olarak sulanmalıdır ve soğanlar ve kökler toprağa yapışmalıdır. Fakat toprağın sıkışması ve yapısının bozulmasına izin vermemelidir. Boğaz kökleri oluştuktan sonra üst toprak kesinlikle kuru bırakılmamalı ve devamlı nemli kalmalıdır. İyi dağılabilen yağmurlama sistemi liliumlar için uygun sulama yöntemidir.

Sulama suyu ile gübreleme de yapılabilir. Yapraktan verilebilen gübreler yağmurlama sulama ile verilebilir. Yağmurlama sistemi toprağı yıkadığı gibi bitkileri serin tutması bakımından faydalıdır.

Çiçek kesimi

İlk çiçek kandili rengini gösterdiği zaman hasat için en uygun zamandır. Daha erken kesilirse tomurcukların hepsi tam açılamaz, hasata geç kalınır ve bazı tomurcuklar açılmış ise taşıma esnasında bunlar zarar görür. Çiçekler zedelenir.

Kesim işlemi sabah serinliğinde yapılarak kesilmiş çiçeklerin su kaybı engellenir. Kesimden sonra liliumlar sap uzunlukları ve kandil sayılarına göre boylandırılır. Sapın dip kısmındaki yapraklar 10 cm. kadar sıyrılır ve genellikle 2 çiçek bir demet olacak şekilde bağlanarak su kovalarına yerleştirilir ve 2 saat kadar su çektirilir ve kutulara yerleştirilir.

Türleri