K E N E V İ R ( KENDİR )

Familyası: Cannabinaceae

Cinsi :Cannabis

Türü : Cannabis sativa

ÖNEMİ: Kenevirin vatanı Orta Asya olarak kabul edilir.M.Ö. 2800 yıllarında Çin'de tarımının yapıldığı lifinin kullanıldığı tarihin kaynaklardan anlaşılmıştır.Daha sonra Çin ve Hindistanda esrarı elde edilmiş ve kullanılmıştır. Kenevir saplarından lif,tohumlarından yağ elde edilen bir bitkidir.Lifinden ip, sicim,kırnap,urgan,halat balık ağları yapılır.Dokunarak hortum,bez,bıranda,çadır ve çuvallar yapılır.İnce liflerinden iç çamaşırları , şile bezi gibi yazlık elbiseler yapılır. Tohumlarındaki yağ oranı % 30-35' dir . Yağı Arap sabunlarının yapılmasında , yarı kuruyan yağlardan olduğundan bezir,vernik ve yağlı boya imalinde kullanılır. Küspesi hayvan yemi olarak bilhassa besi hayvanlarının beslenmesinde değerlendirilir.Tohumları çerez ve kuş yemi olarakta kullanılır.Lifi kullanıldıktan sonra sapları yakacak olarak, kağıt ve selüloz sanayinde hammadde olarak kullanılır.Ayrıca dişi kenevirden elde edilen esrar tıpta uyuşturucu Madde imalinde kullanılır. Son yıllarda sentetik liflerin kenevir lifi yerine kullanılması Dünyadaki kenevir üretimini azaltmıştır.Dünyada kenevir lifi üretiminde Rusya başta gelmekte ve bunu Hindistan İtalya ,Sırbistan,Romanya,Macaristan,Polonya,Pakistan takip etmektedir.Başlıca Kenevir tohumu üreten Ülkeler ise Rusya,Polonya,Türkiye,Sırbistan,Şili ve Macaristandır.

Memleketimizde kenevir üreten bölgeler şunlardır;

1-Kastamonu(Taşköprü)-Zonguldak Bölgesi:Lif keneviri en fazla bu bölgede yapılır.

2-İzmir(Ödemiş-Tire)-Burdur Bölgesi:Tohum üretimi en fazla bu bölgede yapılmaktadır.

3-Samsun-Ordu(Ünye,Fatsa)Bölgesi :Hem lif hemde tohum üretimi yapılmaktadır.

4-Ş.Urfa(Suruç,Birecik)-Malatya Bölgesi :Hem lif hem tohum üretimi yapılır.

5-Amasya(Merzifon,Gümüşhacıköy)-Çorum-Yozgat Bölgesi :Gümüşhacı köyde dünyanın en iyi lif kenevir tohumu üretilir.

BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ:

Kenevir yıllık bir uzun gün bitkisidir.Kazık köklüdür.Kök,kuvvetli olup toprağın 4 m. Derinliklerine kadar inebilir.Yan kökler kuvvetlidir. Kenevirin sert ve otsu bir sapı vardır.Alt kısmı yuvarlak ,üst kısmı dört köşeli,en üst kısmı da altı köşelidir.Sap ilkin öz suludur,sonra odunlaşır,boydan boya oluklu bir görünümü vardır.Sap uzunluğu 30 cm'den 6 m'ye kadar değişir.Saptaki boğumlardan yapraklar çıkar.Seyrek ekimlerde sap daha kalın olur ve dallanma çok olur.Erkek kenevir daha ince yapılı,az dallı ve olgunlaşması çabuktur.Dişi kenevir ise kalın saplı ve çok dallı olup geç olgunlaşır.Sap kalınlığı 1-6 cm arasında değişir. Kenevirde teknik sap uzunluğu kotiledon yapraklardan,üstte yaprakların almaşıklı olduğu yere kadarki kısmıdır.Lifler ketendeki gibi sapın kabuk kısmındadır.Dişilerde lif verimi, erkeklerde lif oranı yüksektir.Yapraklar sap üzerindeki boğumlardan çıkarlar.Uzun bir sapın ucunda 3-11 yaprakçıktan teşekkül eden bileşik yapraktır.Yaprakçıkların ortadan bulunanı uzun ve her birinin de kenarları dişlidir.Yapraklar karşılıklı ,teknik sapın sonundan itibaren ise almaşıklı olarak sapa dizilmişlerdir. Kenevir iki evcikli bir bitkidir.Erkek ve dişi çiçekler ayrı ayrı bitkiler üzerinde bulunurlar.Erkek bitkilerde sapın üst kısmında,yaprak koltuklarından çıkan çiçekler gevşek bir salkım şeklindedirler.Ana sapın ucunda da çiçek bulunur.Çiçek rengi beyazımtırak yeşildir.Dişi çiçeklerde ,dişi bitkilerde sapın üst kısmındaki yaprak koltuklarından çıkan kısa sapçıklar üzerinde yer alır.Her çiçek bir meyve ve bir tohum meydana getirir. Döllenme rüzgarla olur.Yabancı döllenmedir.Erkek bitkiler tozlanmayı yaptıktan sonra olgunlaşmaya başlarlar. Tohumlar yumurta şeklinde , sert yeşilimtırak renklidirler.Bin dane ağırlıkları 12-30 gr. arasında değişir.Tohumda % 30-32 yağ, % 22-23 protein ve % 21 oranında karbonhidrat vardır.

Çeşitleri: Kenevirin birbirine çok benzeyen dört çeşidi vardır.

1-C.sativa L.vulgaris: Kültürü yapılan kenevir.

2-C.sativa L.var.indica Lam:Hint keneviri.

3-C.sativa L.subvar.gigantica:Dev cüsseli kenevir.

4-C.sativa L.var.ruderalis:Yabani kenevir. Kenevirler yetişdirildikleri memlekete göre de 15 coğrafi gruba ayrılırlar.

ESRAR: Dişi kenevirin uç kısmında,küçük yaprakçıklarında,çiçeklerinin perigon yapraklarında ve tüylerinde bulunur.Kendine has kokusu vardır.Yapışkandır.Uyuşturucu bir maddedir.Çeşitler içinde en fazla ihtiva edeni Hint keneviridir. Esrar Milletler arası kontrole tabidir.Kötü amaçlarla imal etmek ve kullanmak ağır cezalarla önlenmeye çalışılmaktadır.Çünkü zehirli bir madde olup,alışkanlık yapar.Bu alışkanlıktan kurtulmak çok zordur.Sonu ölüme kadar gider.

ADAPTASYONU: İklim istekleri: Kenevir soğuklara dayanamadığından yazlık olarak ekilir. Ekim İlkbaharın geç donları geçtikten sonra yapılır.Yetiştirme süresi 4-5 aydır.İyi lif elde etmek için muntazam yağış ister veya sulanması gerekir.Topraktaki fazla ve yaşlılıktan hoşlanmaz. Fazla rüzgarlı yerlerde iyi yetişmez. Toprak istekleri : Kenevir orta bünyeli, derin ve süzek toprakları sever toprakta yeterince kireç ve humus bulunmalıdır.Besin maddelerini toprakta bol olmasını ister. Alüviyal topraklarda çok iyi gelişir.Çok ağır ve hafif topraklarda, asitli topraklarda iyi gelişemez.

TARIMI Ekin nöbeti: Kenevir üst üste ekilebilir, ancak verim düşer.Temiz tarla bıraktığından iyi bir ön bitkidir.Bilhassa kuvvetli topraklarda tütünden sonra ekilmesi uygundur.Kenevir için en iyi ön bitki baklagillerdir.Her türlü ekim nöbetine girebilir.

Gübreleme: Kenevir topraktan çok besin maddesi kaldırdığından iyi ürün almak için gübreleme yapmak şarttır.Kenevir için en iyi gübre çiftlik gübresidir.Fosfor ile takviye edilmiş çiftlik gübresi dekara 2-4 ton gelecek şekilde toprak işlemesi ile verilir.Çiftlik gübresinin olmadığı durumlarda dekara 8-12 kg. azot,6-8 kg. fosfat saf madde gelecek şekilde suni gübreler verilmelidir. Toprak

Hazırlığı: Kenevir ekilecek tarlanın toprağı, derin ve iyi işlenmelidir.Sonbaharda tarla derin olarak sürülür.Tarla otlanmış ise İlkbaharda hafif bir sürüm yapılabilir.Normal olarak ilkbaharda diskaro ve kültüvatör gibi aletler ile yüzlek sürülür. Ekim: Kenevir tohumu taze olmalıdır.Çünkü çimlenme kabiliyeti çok azalır.Böyle tohumlar ekilirse çıkış seyrek olur.Tohum içerisinde çeşit karışımı ve yabancı ot tohumları olmamalıdır.Kenevir tohumu serin ve kurak yerlerde saklanmalıdır. İlkbaharda son donlar geçtikten sonra mümkün mertebe erken ekilmelidir. Erken ekim verim arttırır.Ülkemizde ılıman iklimli yerlerde Mart, diğer bölgelerde Nisan ve Mayıs aylarında ekilmektedir. Ekim elle serpme veya makine ile sıraya yapılır. Sıraya ekimde sıra arası mesafeler lif üretimi için 20-25 cm.,tohum üretimi için 30-40 cm. olmalıdır.Tohum üretiminde fazla dallanma istenir.Bu yüzden az tohum kullanılır.Tohum üretimi için 4-5 kg/dekar, lif üretimi içinde 6-9 kg/dekar tohum ekilir.Ekim derinliği 3-4 cm. olmalıdır. Bakım: Kenevirde bakım işleri çapalama ve sulamadır.seyreltme yapılmaz. İlk çapa bitki boyu 5-10 cm. iken, ikinci çapa 25-30 cm. olunca yapılır.İkinci çapadan sonra bitkiler hızla büyüdüğünden yabancı otların gelişmesine mani olur.Çok zaman ikinci çapaya bile gerek kalmaz.Kurak bölgelerde 2-4 defa sulanır. Hasat : Kenevirin hasat zamanı lif, tohum veya her ikisi için yapılacak olmasına göre değişik olur.Erkek bitkiler dişilerden önce olgunlaşırlar.Erkek bitkilerde yaprakların dökülmeye, sapın sararmaya başlaması olgunluk belirtileridir.Tohum elde edilmeyecekse bu zamanda dişiler ile birlikte hasat edilirler.Buna göre memleketimizin değişik bölgelerinde değişik hasat tarzları uygulanmaktadır: Kastamonu ve Şanlıurfa'da erkek kenevirler olgunlaşınca dişiler ile birlikte hasat yapılır.Tohum elde edilmez.İyi kaliteli lif elde edilir. Gümüşhacı köyde tohumluk esas olduğundan, dişi kenevirler olgunlaştığında erkeklerle birlikte hasat edilir.Erkek kenevirlerin liflerinin kaliteleri kötü, dişilerinkinin ise iyidir. Ünye ve Fatsa'da erkek bitkiler olgunlaşınca önceden hasat edilirler.Tohumlar olgunlaşınca da dişi bitkiler hasat edilirler.Fazla işçilik kullanılmasına nazaran hem tohumundan hemde lifinden azami fayda sağlanmış olur. Hasat elle veya makine ile yapılır . Elle hasatta önceden tarlanın sulanarak toprağın tava getirilmesi gerekir.Aksi halde saplar kolayca sökülmezler.Elle hasatta orak, tahra ve tırpan kullanılarak da yapılabilir. Makine ile hasat çayır veya orak makinaları ile yapılır. Kesilen veya sökülen saplar kökleri bir tarafa gelecek şekilde bırakılarak kurutulurlar. Kurutulduktan sonra dişi kenevirler bir bez üzerine çırpılarak tohumları alınır. Saplarından lif elde etmek için havuzlanması lazımdır. Havuzlama suda yapılır.Erkek ve dişi bitkilerin sapları ayrı ayrı demetlenerek havuzlanmalıdır.Demetler 25-30 cm. çapından büyük yapılmamalıdır.Demetlerin daha büyük yapılması işçiliği ve kontrolü zorlaştırır.Demetler havuzda suyun sıcaklığına göre 12-18 günde olgunlaşırlar. Havuzlamadan sonra demetler açılarak bir müddet kurutulurlar. Kabuk soyularak lifler elle alınır.Mengeneden geçirilerek veya daha başka makinelerle de lif alınması yapılabilir.Taşköprü'de kenevir lif fabrikası vardır. Daha sonra lifler tahta bıçaklarla veya makinelerle çırpılarak sap parçaları temizlenir, lif hüzmeleri ayrılmış olur.Çırpılmış lifler taranarak demet halinde ikiye katlanır ve denklenir,sonradan satışa arz edilir. Verim : Kenevirde lif tiplerinde 25-50 kg./da, tohum tiplerinde 80-100 kg/da tohum alınır. Sap verimi tohum tiplerinde 600-1000 kg/da, lif tiplerinde 1000-2000 kg/da'dır. Lif miktarı kısa boylu ve tohum tiplerinde 80-100 kg/da, lif tiplerinde ise 80-300 kg/da kadar olur.150-200 kg/da iyi bir lif verimi sayılır.