Ortanca (Hydrangea)

Hydrangea macrophylla (ortanca) çok yükselemeyen çalı türü bir süs bitkisidir. Yazın bol su ister. Gölge seven ortanca, bahçelerin kraliçelerinden biridir. Bu muhteşem çiçek, duvar kenarlarında ve ağaç altlarında güzel yetişir.

Ortancaların 30 kadar türü vardır. Ülkemizde yaygın olan tür büyük yapraklı ortancadır. Bahçede ya da saksıda yetiştirilebilir. 30 santim çapa kadar büyüyebilen ortancanın çiçekleri, kokusuzdur. Ortancaların beyaz, pembe, mavi, kırmızı çeşitleri vardır.

Beyaz ortancayı mavi yapmak için bulunduğu toprağa demir karıştırılır. Kuvvetli topraklarda boyu 1.5 m kadar büyür. Bir kısım funda toprağı, bir kısım ince dere kumu, bir kısım çürümüş yapraktan oluşan karışım toprağı Ortanca’lar çok sever.

Ortanca bakımı ve yetiştirilmesi

Ortanca bitkisi, zarif dalları ve pastel tonlarındaki renkleriyle, güzel büyük yapraklarıyla oldukça dekoratif ve güzel görünümlü bir bitkidir.

Mavi çiçekli ortancalar: Tam gölgeli yerlerde yaşayabilir fakat iyi bir randıman beklemeyin. Yarı gölgeli yerlerde daha iyi gelişim gösterir. Veya sadece güneş tam tepede iken güneşten korunmalı. Bunun için en azından küçük bir ağaç altında veya bahçe şemsiyesi altında bulunmalıdır. Aşırı güneşli yerlere de uyum sağlayabilir. Fakat sıcaklık da çok ise yaprakları pörsür. Yeterince su alıyorsa akşam tekrar düzelir, sıcak ve güneşli günleri böyle geçirir. Bu problem değil, esas problem şu: Potasyum eksikliği + aşırı güneşli fazla sıcak hava bir araya gelirse tomurcukların mini mini hallerindeyken kuruyup dökülmeleri kaçınılmaz bir gerçektir.

Güneş görmesi açısından en iyi ortam, güneşin ağaç yaprakları ile veya şeffaflığı biraz azaltılmış naylonla filtrelenmiş olduğu ortamdır.

Sevdiği toprak: Asitli toprakta da alkalinli (kireçli) toprakta da rahatça gelişir. Alkalin çok fazla yüksek olmamalı bu zararlıdır. Fazla asitli toprağı tolere edebilir ama fazla alkalinli toprağı tolere edemeyebilir. Etli / killi topraklar hem besince daha zengindir hem iyi su tutar. Perlitle terbiye edilerek havadarlığı ve süzekliği arttırılırsa ortancalar için en iyi doğal toprak budur. Sarımsı kahverengi, yumuşak, kolayca parçalanan kayaları ufalayıp ortanca dikeceğiniz toprağa katmanızda da yarar var. Toprağa ayrıca yaprak çürüntüsü vb. maddeler bolca katın. Bulabilirseniz sphagnum yosununun çürüntüsü (peat moss) toprağına karıştırın, su tutmada ve suyu korumakta oldukça başarılıdır.

Sulama: Suyu çok sever. Fakat bu çamur gibi toprakta yetiştirin anlamına gelmez. Yani toprağı hafifçe kuruyana kadar sulamayacaksınız. Aşırı sulamada yapraklarda hastalıklar oluşuyor. Ortanca suyu çok seviyor diye bol bol sulayan herkeste görülür. Neredeyse istisnası yok.

Besleme: İlkbaharda ortancaların dibini kazın, çıkardığınız toprağı sığır gübresi ve yaprak çürüntüsü ile karıştırıp tekrar kapatın. Ayda bir suya karıştırılarak verilen genel amaçlı sıvı gıdayı ilkbahardan eylül ortasına kadar verirseniz, ortancalarınız hem daha sağlıklı gelişir hem daha iyi çiçek açar hem de kışa ve gelecek bahara iyi bir hazırlık yapmış olur.

Budanması: Yaz boyunca çiçekler için yapılması gereken küçük budamaları biraz aşağıda okuyabilirsiniz. Esas budama kış aylarında yapılır, bütün dallar dibe yakın kesilir. İstanbul şartlarına göre kasım sonundan şubat sonuna kadardır diyebiliriz. Boyları 15 cm – 30 cm kadar uzunlukta kalmalı. Kış boyunca donan bozulan dallar olursa dipten kesilmeli.

Ortancaların çiçekleri hakkında bilmeniz gerekenler

• Kışın dondan zarar görmüşse o yıl çiçek açmayabilir. Yaz sonunda potasyum zengini gıda vermek iyi gelir, böylece ağır olmayan don olaylarından zarar görmezler. Kışları çok sert geçen bölgelerde dondan korumak için tedbir almak şarttır. Böyle yerlerde en iyisi ortancaları büyük saksılarda yetiştirmek ve kışın ısı sıfırın altına fazla inmeyen bir yerde geçirtmektir.

• Genelde yaz ortasına doğru çiçeklenmeye başlarlar. Henüz mayıs ayında iken hiç tomurcuk yoksa canınızı sıkmayın sabırla bekleyin.

• Güzelliği gitmiş çiçekleri vakit kaybetmeden derhal kesmelisiniz ki ortanca “nasılsa tohum oluşturmaya başladım, artık çiçek açma zahmetine girmeyeyim” diye düşünmesin. Hem böylece yeni çıkan tomurcukların kaliteleri de iyi olur.

• Daha büyük çiçekler elde etmek için dallarında seyrekleştirme yapmanız gerekir.

Mavi çiçekli ortanca nasıl yetiştirilir?

• Ortancanızın mavi çiçekli olması için asitli toprak gerekiyor. Nötr (PH 7 civarları) topraklarda ve alkalin değeri yüksek (PH 8 ve üstü) topraklarda mavi çiçek elde edemezsiniz. Yukarda tarif ettiğim toprak karışımına ilaveten toprağına alüminyum sülfat katmak gerekiyor. Dibine arada bir sirke dökün. Kireçten arındırılmış (» PH değeri düşürülmüş) su ile sulayın.

• Mavi çiçeğin en kolay yolu: Gerçek toprak yerine torf + perlit karışımı kullanmak ve kireçsiz su ile sulamak.

• Toprak nötr olup alüminyum az olursa beyaz veya çok soluk renk çiçekli olabilir. Toprağın alkalin değeri yüksekse (kireçliyse) çiçekleri pembe olur. Pembelik dereceleri; koyu pembe, morumsu pembe gibi renklerde çiçekler elde etmek için mavi renkli çiçek açmasını sağlayan toprağa ayrıca superphosphate veya fosfor oranı yüksek besin katmak gerekir. Veya bu konuda deneyimleri olan insanlardan taktikler öğrenebilirsiniz.

• Bütün bunlardan başka kırmızı topraklar demir bileşiklerince zengindir; bunun da renk üzerinde etkisi vardır.

• Bulunduğu yerin sıcak olmasının renk tonlarında etkisi görülmüş. Hatta ortamın havasının nemliliğinin bile etkisi olduğu söyleniyor.

• Toprak yapay olarak değil doğal olarak alüminyumlu ise ve asitliyse, morumsu renklerde bunun önemi vardır. Yeşil killi topraklarla denenebilir.

• Her saksıda ayrı topraklarla ayrı uygulamalarla beyaz – mavi – pembe renklerinin çeşitli farklı tonlarda karışımları ile tatlı koyu pembeden tatlı mora, acı çivit mavisine, berrak maviye kadar çok farklı renklerde çiçek açtırabilmek mümkün.

Ortancayı çoğaltma yöntemleri

1- Tepe çeliği ile çoğaltmak: Nisandan ağustosa kadar yapılabilir. Çiçeksiz taze dallardan 15 – 20 cm uzunlukta tepe çelikleri alınır. İki – üç çift yaprakları olmalı. En alttaki yaprakları kopartın. Köklendirme tozu varsa daha iyi olur: dip ucunu köklendirme tozuna bulayın. Sonra 3 cm derine gömün. Köklendirme toprağı kumlu toprak veya yarı yarıya ölçülerde perlit + torf karışımı olabilir. Üstüne kavanoz geçirin veya naylonla kaplayın veya bu işi pet şişe içinde yapın. Pet şişe daha uygun çünkü köklendiği zaman kökleri görürsünüz. Kapağı kapalı olacak ve direkt güneş almayan bir yerde köklenene kadar bekletilecek. Pet şişeyi yarıdan kesin, alt kısmın içine nemli karışımı doldurun çeliği dikin ve şişenin kesik kısımlarını plaster ya da seloteyp gibi bir şeyle yapıştırın. Sulamaya gerek yok çünkü kapalı olacağından dolayı su kaybı olmaz. Toprak veya karışım yeterince nemli değilse çok az sulayarak nemlendirin. Köklenme gerçekleşince esas yerlerine dikebilirsiniz.

2- Havai daldırma yöntemi ile çoğaltma.

3- Kök çeliği ile çoğaltmak: Bu usul çok bereketli bir usuldür. Bitki tamamen uyku dönemindeyken (kasım sonundan şubat sonuna kadar) yapılmalıdır.

4- Daldırma ile çoğaltmak: Yaz sonunda yapılır. Dallarını yapraklarından arındırıp doğrudan toprağa dikeceksiniz. Köklenmesini çabuklaştırmak için köklendirme tozu hormonu dal diplerine sürülmeli.

5- Kökten ayırma ile: Dipten çıkan ve yeterince köklenmiş olan sürgünlerin ayrılmasıyla yapılır. Bitki uyku dönemine girdiği zaman, kasım sonundan itibaren yapmak daha iyi olur.

6- Genç dallarını suda köklendirme ile de çoğaltabilirsiniz. Bunun püf noktaları için suda köklendirme yazımı muhakkak okumalısınız.

Yukardaki altı usul için ek gereklilik: Köklenen fideleri uygun toprak karışımlı saksılara dikin ve sulayın. Sonra saksıya naylon geçirerek üstten bağlayın. Çok serin olmayan ve direkt güneş almayan bir yerde bir hafta bekletin. Yüksek nemlilik taze köklerin yeni toprak ortamına tutunmalarını ve uzamaya başlamalarını sağlar. Bunun için bir hafta süre yeter.

Tavsiye: Köklendirilmiş ortanca dallarını bazen açıkta satarlar. Bunları alıp ekerseniz genelde tutmaz, kurur. Kurumaması için yukarda anlattığım gibi yapmalısınız